Stogg i spelet

Tysdag 31.03. fekk tilsette ved Det Norske Teatret, Nationaltheatret og Den Norske Opera & Ballett permitteringsvarsel. På grunn av dei strenge tiltaka som følgjer av koronaviruset er det nett no forbode å spele teater i Noreg. Bortfallet av billettinntekter denne våren er ikkje berre dramatisk,

det er totalt. 

            I etterkant av permitteringane har – ikkje overraskande – debattane rasa. Og det er eit godt teikn. Det bør ikkje gå upåakta hen at landets største scener permitterer store delar av staben. Ein smule uventa er det kanskje at mykje av kritikken kjem frå feltets eigne folk, og heller i liten grad frå publikum. Forbundsleiar i Norsk Skuespillerforbund Knut Alfsen seier til dømes at permitteringane har komme for tidleg, og at teatera, på grunn av statsstøtta dei får, bør vere betre rusta enn dei fleste andre til å komme seg gjennom vanskelege periodar. Nokre skodespelarar har óg vore kritisk til permitteringane, og har argumentert med at det er i krisetider at behovet for teater er størst, og at teatera burde bruke ressursane til å utvikle nye, koronavennlege teaterformer, i staden for å permittere. 

Billettsal         

Det er ikkje vanskeleg å forstå frustrasjonen. Eg deler den langt på veg sjølv. Samstundes var det óg på eit vis litt lettande å få permitteringsvarselet. For sjølv om kvart fiber i kroppen min har vore fylt med ei sterk kjensle av at noko må gjerast, dette må teateret seie noko om, vi må lage noko, og det er viktigare enn nokon gong, så har eg likevel ikkje vore i stand til å fylle stillinga mi med 100 % arbeid. Til det har distraksjonane rundt meg vore for mange. Barna for bråkete. Heimeskulen for krevjande. Og krava frå helsemyndigheitene for strenge. 

            Det Norske Teatret, som til vanleg er min arbeidsplass, har i underkant av ein tredjedel av inntekta si frå billettsal. I og med at vårt samfunnsoppdrag er å lage mest mogleg teater av høgast moglege kvalitet, og ikkje å tene flest mogleg pengar, blir ikkje billettinntektene tatt ut som avkastning eller sette på bok, dei blir tvert imot brukt til å satse kunstarleg, slik at vi neste år skal kunne lage enda meir teater enn vi har gjort i år, og ta enda større kunstnarlege sjansar. Slik er iallfall tanken. Derfor får det konsekvensar når billettinntektene fell bort. Det får konsekvensar for planane våre. Dramatikarane som sit og skriv. Skodespelarane og regissørane vi har engasjert, eller ville engasjere. Omsettingane som er i gang. Det får rett og slett konsekvensar for repertoaret vårt. Kunstnarlege konsekvensar. Dette skjønar eg. Og eg har ingen problem med å ofre meg sjølv for ei periode, om det kan vere med på å tette holet i skroget, og sikre framtida til dette flotte, sterke teateret som så mange menneske har ofra så mykje for, lenge før eg for første gong sette foten på innsida av desse dørene. 

            Men det at vi er permitterte tyder sjølvsagt ikkje at vi ikkje skal halde fram å vere teaterkunstnarar. Vi er da heller ikkje 100% permitterte, iallfall ikkje på Det Norske Teatret. Vi har framleis arbeidstid. Og dei kunstnarlege samtalane og diskusjonane om nye teaterkonsept etter koronakrisa er i full gang. Og sjølv om det kanskje er litt rart, så opplever eg at samtalane er både inspirerande og nyttige – vi har rett og slett litt godt av dei. 

Kva er teater?

Koronakrisa tvinger oss til å definere oss sjølv på nytt. For kva er eigentleg teater? Er det teater dersom du ser det heilt aleine? Ja, det kan det vere. Eg har sjølv vore på fleire teaterframsyningar der eg har vore einaste tilskodar. Nokre få gongar har det skjedd tilfeldig, andre gongar har det vore planlagt, som ein del av det kunstnarlege konseptet. Det spesielle med desse teateropplevingane er at framsyninga berre er teater så lenge eg har heldt fram med å sjå på. Om eg hadde gått, ja, så hadde det ikkje vore teater lenger. Ut frå dette kan vi slutte at teateret er avhengig av publikum for å vere teater. 

            Kva skal så teatera gjere, når det å samle publikum er forbode? I vår teknologiske verd har mange teater, inkludert mitt eige, gripe til digitale løysingar. Nokre teater presenterer videoopptak av gamle framsyningar, andre går eit steg lenger, og strøymer monologar og andre framsyningar som har vore moglege av avvikle utan å komme i konflikt med råda frå helsemyndigheitene, direkte. Slik har ein del institusjonar greidd å halde eit minimum av aktivitet frå ymse digitale sendeflater. Men er det teater? Eg er usikker. Men eg trur eigentleg ikkje det. Iallfall ikkje avspelingar av gamle framsyningar. Det er i beste fall ein bleik kopi av ei framsyning, men den kan ikkje samanliknast med framsyninga publikum i salen fekk. (Ikkje slik å forstå at eg er imot at teatera legg ut filmatiserte versjonar av gamle framsyningar! Det som er viktig er berre å passe på at ingen trur at desse er teater. For det er dei ikkje). 

Direktestrøyming er vanskelegare å avfeie. Her deler publikum og skodespelarane hendinga i same tid, sjølv om dei ikkje nødvendigvis sit i same rom. Men kontakten og kommunikasjonen mellom sal og scene er kraftig svekka. Og om publikum ikkje har lyst til å sjå meir, så treng dei ikkje reise seg og bane seg veg gjennom benkeradane med skamma brennande i ansiktet. Dei kan jo berre skru av. Eg skal ikkje påstå at teater som ein kan skru av ikkje finst. Men om det finst, så vågar eg påstå at eg er imot. 

Eg skulle ønske vi kunne bruke krisa vi står i til å vende tilbake og leite i sjølve kjernen av teateret. Det levande møtet mellom menneske. Den urgamle, ordlause overeinskomsten mellom dei som spelar og dei som ser på. Det vesle spelet, i staden for det store.

Og kven veit, kanskje har vi, og da tenker eg på oss, dei tilsette på store statsstøtta kunstinstitusjonar, vi som er blant dei aller mest privilegerte i norsk teaterkunst, litt godt av å bli røska ut av institusjonens trygge rammer for ei tid. Kanskje skader det oss ikkje å bli dratt tilbake til utgangspunktet, å måtte definere oss sjølv og kva det er vi driv på med, på nytt. 

Og for ein gongs skuld treng vi ikkje vere bekymra for at det vi lagar ikkje skal trekke mange folk. For det trengs eigentleg berre ein. 

                    Ingrid Weme Nilsen, dramaturg, Det Norske Teatret

(Publisert 11.03.2020)