Tragikomisk familiesaga

Sammenbruddet kan på mange måtar seiast å vere ein slags familiesaga. I forestillinga skildrast fleire generasjonar med kvinner som alle lev liv som

Sammenbruddet

Av Jo Strømgren Kompani

Regi, koreografi og scenorafi: Jo Strømgren

Manus: Jo Strømgren og Kate Pendry

Kostymer: Bregje van Balen

Lysdesign: Stephen Rolfe

Lyddesign: Ola Erik Blæsterdalen

Medvirkende: Kate Pendry og Vilde Viktoria Madsen

Den norske Opera og Ballett, 30. januar 2020

er like komiske som tragiske. Felles for dei alle er at dei også møter den same skjebna: dei døyr alle av slag. Forestillinga er på mange måtar ei oppsummering av liva til kvinnene, som skildrast frå tidleg 1900-tal til året 2160. Dette syast saman til 70 hektiske minutt, som byr på både latter og ettertanke.

Når publikum entrar salen møter vi dansar Vilde Victoria Madsen ikledd noko som skal representere ei romdrakt, ståande framfor eit lerret med ei projisering av liljer. Skodespelar Kate Pendry sitt stramt bak eit skrivebord i utkanten av lerretet. Når lyset i salen slukkast starter små rykningar i Madsen sitt venstre handledd. Rykningane, som understrekast av eit lyddesign som får meg til å tenke på Blade Runner-filmane, veks seg utover i kroppen til Madsen, som med eit brak endar opp på golvet i spasmer. Det vi i salen ikkje forstår før seinare, er at vi er i året 2160 og er vitne til det som er det siste slagtilfellet i ein familiesaga av kvinner som alle har møtt same skjebne. Forestillinga startar altså med slutten, og forutan ein liten «pitstop» i år 2004 på ein nattklubb der ei av generasjonsgreinene blir introdusert, blir resten av historia fortalt kronologisk.

Kvinner med karakter

Dei ulike kvinneskikkelsane blir skildra på ein interessant og særs underhaldande måte. Dei blir kroppsleggjorte av Madsen og fortalde av Pendry. Alle er definitivt mangefasetterte, noko som gir rom for stikkvegar og ulike anekdotar. Desse hentast blant anna frå gresk mytologi, politikk og populærkultur. Frå tidleg 1900-tal møter vi blant anna ei som beskrivast som forløparen til «goth-kids» og trendbegrepet «heroin-chic». Ho er tidlegare tuberkulosepasient, og som sjukepleiar under 1. verdskrig forgrip ho seg på ein krigspasient som viser seg å vere stumfilmskodespelar. Neste generasjonsledd startar livet som fosterbarn hos austerrikske nazistar. Etter å ha vore kabaretstjerne under andre verdskrig får ho ny meining som manipulerande kyrkjetenar. Dette følgast av eit grunnlaust hippiebarn som etter Woodstock og etter eit kort opphald i Afrika endar opp i Norden i ein velståande familie. Scenario utspeler seg blant anna på ein annan planet, på eit kontor på ein barneheim i Afrika, på ei slagmark under første verdskrig og på eit kjøkken i Noreg.

Kvinner med arvesynd

Tema og tragediar som ufullkomen kjærleik, fattigdom, einsemd, savn, sjukdom og maktmisbruk styrer historiane til kvinnene. «She was not unique; she was a consequence» er ein setning som går igjen fleire gonger. Kvinnene sine liv pregast av samfunnet og deira eiga samtid, og det er stort sett tilfeldigheitane som tek dei vidare. Slik oppfattar eg ingen av dei som sterke eller inspirerande, men då heller som utfall av verda som surrar rundt dei. Kva dette skal fortelje om kvinner generelt er ikkje synderleg oppmuntrande. Der klar innsats er lagt inn i handlingane deira, er dette heller ikkje gjort noko særleg sympatisk: Å forgripe seg på ein pasient, forkynning for å få makt, å ligge med ein tilfeldig mann for å kome seg vekk i frå ei knipe i Afrika eller å bruke arva på å gjere seg til reality-stjerne. Kort oppsummert er kvinnene usympatiske, til tider grunne og stort sett egoistiske.

Bravur og banalitet

Trass i eit tettpakka manus klarer Pendry å overlevere dette som monolog på ein særs solid måte. Ho fungerer som historieforteljar (par excellence) i tillegg til å hoppe mellom ulike rollar i dei ulike kvinnehistoriane. Dette gjerast altså med bravur. Det er ikkje tvil om at ho har vore med i utviklinga av manus, som leverast sterkt og nyansert frå start til slutt. Pendry dominerer i stykket. Denne dominansen kjem derimot ikkje utan følger, då motspelar og dansar Madsen framstår meir som ein stum assistent. Madsen, som absolutt er ein flott og kapabel dansar, blir slått sjakk matt av stemma til Pendry. Eg oppfattar at dette ofte er resultatet når dans møter levande stemme på scena. Hjernen oppfattar ord fortare enn rørsler, gestar og handlingar, og teksten blir slik automatisk dominerande. Forestillinga, med sitt tydelege og språkgitte narrativ, legg opp til at den kroppslege overleveringa/skildringa av historia blir som mime. I fleire tilfeller sett eg er-lik-teikn mellom kroppen og stemma. Difor fungerer den kroppslege illustreringa av historia best i parti der komikken rår og der det er tydeleg at det er eit meir abstrakt samband mellom tekst og kropp.

Madsen skildrar dei ulike kvinnene og nokre sideroller, som til dømes ei tjenestejente i Austerrike. Den sistnemnde rolla er utruleg god fordi kroppsleggjeringa fungerer parallelt med teksten, utan at det er ei bokstaveleg gjenskaping av handlinga. Her snakkar Madsen og Pendry same språk. Elles oppfattar eg møtet mellom den kvardagslege (pedestrian) Pendry og dei dansande handlingane til Madsen som unaturlege då dei ikkje alltid heng saman eller då snakkar same språk. Pendry kan til dømes framføre teksten i ein nøytral kropp parallelt med at Madsen mimar sine replikkar og gestikulerar at ho drikk eit glas vatn. På eit tidspunkt skjer eitt tydeleg brudd i dynamikken på scena, der Madsen får nytta stemma i eit kort parti. Dette er derimot så kort at det ikkje får manifistert seg skikkeleg. Eg savnar abstrakte brudd frå den bokstavelege kroppsleggjeringa av manus. I scena på nattklubben blir gestar som simulerer sniffing av kokain brukt samtidig som at vi høyrer om utsvevande livsstil og festing. Slik blir dansen i enkelte tilfeller banal.

Publikumsfrieri

Designet av scenerommet og dei sceniske virkemiddela viser at forestillinga er skapt for å bli tatt på turné. Oppsettet er svært enkelt og bygger stort sett på bruk av ein enkel bakgrunn, projeksjon og skuggeteater. Det enkle oppsettet fungerer stort sett bra. Det er faktisk forfriskande å sjå ei ny forestilling på Operaen som ikkje krever pyroteknikk, x antall liter vatn eller ekstreme effekter. Dei gongane oppsettet ikkje fungerer like bra er hovudsakleg i overgongane. Her gjer det forenkla uttrykket at overgongane blir småhumpete i gjennomføringa og kan opplevast upolerte.
Oppsummert opplev eg at manuset på mange måtar er på kanten til overflødig med tanke på at forestillinga varer i omlag 70 minutt. Dei hurtige skifta mellom scenario, historiar og anekdotar gjer også at eg til tider opplev forestillinga som ein revy med ei rekke sketsjar. Forestillinga har eit (over)tydeleg narrativ som gjer ho umogleg å misforstå til tross for hurtige skift. Det er som tidlegare nemnt svært tydeleg at forestillinga er skapt for å bli tatt på vegen, og eg opplev det gjennomsiktige narrativet som ei form for publikumsfrieri. Her er det ingenting som skal tolkast, prosesserast eller tyggast på. Eg savnar å bli utfordra med abstraksjonar, tempoendringar eller overraskande brekk. Ei meir nyansert kroppsleg tolking av manuset hadde også gitt forestillinga meir djubde og gjort ho meir interessant. (Publisert 01.02.2020)