«Nordnorsk som faen»

Det var hyggelig å entre Universet amfi til eit varmt «hallo» frå tromsøværingen sjølv, Julian Karenga. Han står på scena når publikum set seg, eit publikum som i hovudsak var … melaninfattige? Om eg

kunne sette inn eit blunkefjes, ville eg gjort det her. Og forstå meg rett, eg er ein av dei kvite menneska, noko som kan vere viktig å hugse på gjennom denne teksten.

Scena er enkelt satt opp, med seks stolar ståande sentralt på scena, ein høg lyskastar til venstre og ein lågare på høgre scenekant. Karenga blir ståande på midten av gulvet, nærme tilskodarane. Han drar publikum inn i tankeprosessen sin med eit innblikk i kva han tenkjer i løpet av dei fyste sekundane han møter ei ny jente. Ikkje berre er dette ein sjarmerande måte å starte monologen på, den varmar publikum opp med ei forteljing mange kan relatere til, og eg høyrer fleire tilskodarar humre på ulike tidspunkt. Det er tydeleg at Karenga snakkar til oss og at vårt nærvær er viktig i framsyninga. Her skal han ha rom til å fortelje. Her skal vi lytte.

Den organiske naturen Karenga legg fram tankestraumen sin på, med rytme og rim som veks og synk i intensitet, gjer det lett å høyre på han. Eg trur på kvart ord han seier han har opplevd, og det er ikkje før seinare, under ein samtale etter framsyninga, at det slår meg at nokre av forteljingane kan ha hendt andre han kjenner, eller ikkje ha hendt i det heile. Men Karenga stadfestar at det er hans eigne opplevingar, sjølv om han ikkje lenger ser på seg sjølv som personen han var for fire år sidan. Det ein vakker dynamikk gjennom opptreden mellom rolla Julian Karenga og skodespelaren sjølv, for det er noko ganske annleis å høyre på nokon framføre røyndom på eit estetisk vis.

Stereotypar

Monologen fortel om korleis det er å vakse opp i Noreg med gener frå Tanzania, Bulgaria og Noreg, korleis han er svart saman med sine kvite vener, men ikkje svart nok saman med sine melaninrike vener. Forteljinga hans handlar om det å kjenne på å ikkje bli akseptert i det norske samfunn, og kanskje til og med bli satt på sidelinja av vener på grunn av eige genforråd. Ein del av monologen tar for seg ein samtale mellom to av venene hans ute på byen som kjem med problematiske og rasistiske påstandar. Orda «Norge er jo et kvitt land» blir uttalt i kulminasjonen av diskusjonen, ord som ikkje er røyndom, men som fleire kvite nordmenn framleis trur på. Lyden byggjar seg opp når Karenga ikkje lenger orkar å stå på sidelinja og venene innser kva dei seier i hans nærvær. Intensiteten som heng i lufta sender ei ising ned ryggen min.

Karenga tar for seg stereotypane han har blitt identifisert med som ein melaninrik person i Noreg. Dei urettferdige reglane om at ein svart person ikkje må bli så sint, for det er så skummelt. Om at ein kjenning har mista mobilen og Karenga blir utspurt. Han fortel at slike hendingar gjer at han stussar over seg sjølv, at han grev seg ned i seg sjølv. På eit tidspunkt sit han på gulvet i amfiet og stryk handa over det eg tolkar som sand. Kanskje er det dei kvite strendene i Tromsø, kanskje er det jord frå gropa han har gravd seg sjølv ned i. Det er bittersøtt å sjå rørslene som lar sandkorn gli mellom fingrane.

Det å finne seg sjølv

Han reiser ifrå Noreg, lei av at han ikkje får lov til å høyre til. Han fortel om sitt opphald i Tanzania, der han blir kalla ein mzungu, ofte brukt om ein «kvit, rik mann». Det er ein reise ut av gropa. Lyset endrar til ein varm farge som minnar om soloppgang. Han fortel om ei reise med mykje glede og samvær. Om søken etter bestefaren sin. Han syng Malaika på swahili og blir trygga av guiden sin om at han kan danse; det ligg i genene hans. Men sjølv om dette er opphavet til den eine sida av hans DNA, byrjar han å sakne snøslaps og kulde. Lyden endrar seg elegant til lydar eg trur dei fleste nordmenn fort gjenkjenner som flyplasstøy. Intercom stadfestar denne tanken. Karenga reiser heim.

Det er ein aksept i kven han er på slutten av monologen. Han er «fanga i eit spekter», aldri det eine eller det andre, men han er «nordnorsk som faen». Han mimrar om ei tid då han nøyt nordavinden, før han visste om historie, då han berre var frå Tromsø. Det er ein rørande avslutning, gjort endå meir emosjonell når ein innser at lyskastaren som spinn rundt minner om eit fyrtårn. «Ytterst i verden, ytterst i vest», syng Karenga. Fyrtårnet har gjort jobben sin.

Noko for alle

Når verket kjem til vegs ende vil eg framleis høyre meir. Eg er under trua at monologen varte i 20 minuttar, toppen 30, men jammen har eg fulgt med i 45 minuttar. Det er uhyre sjeldent eg ikkje tenkjer på tid under ei framsyning. Blikkontakta Karenga har med publikum er nok ein av grunnane. Bruken av Spoken Word-metoden, den flytande og rytmiske måten han fortel på, er ein annan. Men endå meir enn desse; han gjer seg så godt forstått på scena. Det skal vere nemnd at eg tykkjer det er vanskeleg å kritisere verk som blir personleg på eit slikt nivå som Snøbrun, men sjølv dette meiner eg at Karenga har greip på; han blir verken skinheilag eller sjølvsentrert i monologen. Han held på eit humør som balanserar det alvorlege med humor, og måten han beskriv andre personar malar eit såpass sterkt bilete i mitt hovud at eg ser for meg gongen i samtalen.

Karenga står ikkje på scena og preikar om rett og gale, han står på scena i alt sitt menneskelege vesen og fortel om kva som er vondt og kva som er viktig. Dette er ei framsyning for alle, om du er ein kvit person som alltid har hatt ein plass å høyre til, om du er ein svart person som kan kjenne deg igjen i fleire av opplevingane, om du er ein person same kva genforråd. Men hugs på at det er ein tromsøværing på scena, og banning er ei sjølvfølgje!

(Publisert 30.01.2022)