Risiko x 3

En handelsreisendes død

Av Arthur Miller
Omsetting: Michael Evans
Regissør: Trond Espen Seim
Scenograf og kostymedesigner: Olav Myrtvedt
Komponist: Gaute Tønder, Olav Waastad
Lysdesigner: Øyvind Wangensteen
Maskør: Wibke Schuler
Dramaturg: Olav Torbjørn Skare
Hovedscenen, Nationaltheatret, 31. januar 2018

I teaterprogrammet les eg at Seim engasjerte seg i Arthur Millers klassikar frå 1949 på grunn av den dysfunksjonelle familien. Her møter vi familiefaren Willy (Atle Antonsen) som tviheld på den amerikanske draumen om å lukkast, men innser omsider at livet hans alltid har vore middelmåtig. Forventningar er alle skuffelsars mor. 

Tidsrot

Ut i frå kostymer, rekvisittar og lydbilde, refererer framsyninga til slutten av 1980-talet. Eg tenker i første augekast at dette er eit godt val. Jappetida i Noreg er ein treffande erstatning for det amerikanske 40-talet, og sender tankar til dagens diskusjon om levestandard i oljerikdom. Men gjennom dei 2,5 timane i teatret blir eg usikker på om handlinga faktisk er satt til 80-talet eller i flashbacks ser tilbake til 80-talet, og om 80-talet er viktig i det heile. Når vi er i notid dukkar det opp Macbook, slimfitdressar og mobiltelefon, som setter anker for i dag. I Willys tilbakeblikk der sønene Biff og Happy er små, ser vi ungar i karakteristiske oljebukser, som gir ein tidsplassering rundt 70/80-talet. Det som gjer det forvirrande er at Willy sitt kostyme er plassert kring slutten av 80-talet. Korfor heng Willy igjen i denne perioden? Er det fordi han dyrkar ideen om si stordomstid? Då ville han vore sjølvbevisst, altså det motsatte av det eg les som Willys grunnleggande karaktertrekk. Eg brukar unødvendig mykje tid på å gruble over dette. Kanskje valet bak 80-tals-referansane ikkje er meir kompliserte enn at det kunstnariske teamet ville bruke eigne minner frå ungdomstida?

Tung tekst tale

I teksttungt teater som dette meiner eg at teksten nettop ikkje skal opplevast som tung. Slik Seim blir sitert i programmet, har hans største påvirkningskraft vore at skodespelarane får eit eigarforhold til oppgåva si, noko som kanskje er logisk med tanke på hans bakgrunn som profilert skodespelar. Og sidan oppsettinga jobbar i ein slags sosialrealisme, ser det ut til at denne oppgåva Seim snakkar om, først og fremst har vore at skodespelarane verkeleg skal kjenne sin karakter, sine relasjonar og sin omgjevnad. Dessverre har oppgåva dreia seg for lite om at også vi i salen skal bli tatt med på reisa. I tråd med sosialrealismens illusjons-ideal spelar ikkje skodespelarane med viten om eit publikum tilstades, men lukkar seg bak ein usynleg fjerde vegg. Dette kunne fungert godt, hadde det ikkje vore for at energien berre unntaksvis når ut i salen, som når Olav Waastad som Biff, sprenger rommet i oppgjerscena. Ellers er som dei enno ikkje har kome seg ut frå prøvesalen. Eg sit på femte rad og kjenner meg likevel distansert. Samspelet blir privat og Hovedscenen blir for stor. Resultatet er tungt tekstteater.

               Scenografien til Olav Myrtvedt sprikar mellom det som ser ut til å vere enkle, men funksjonelle flater, og meir sosialrealistisk interiør frå seint 80-tal. Dette interiøret blir unødvendige støttehjul. Grunnscenografien eig rom mellom platåa, vindauga og lukene, likevel er det lagt til hagemøblar, Stressless og toalettskål. Er dette berre for å gje skodespelarane realistiske objekt å forholde seg til? Forholdet mellom menneske og rom blir i liten grad utfordra.

Kanskje ein Dag?

Ein av grunnane til at denne debut-framsyninga fekk plass på Hovedscenen, er nok den store publikumsmassen Atle Antonsen genererer. Eg ser argumenta for korfor han kunne passe denne krevande rolla med tanke på hans svært solide prestasjon i TV-serien Dag. Og set ein Dag og Willy opp mot kvarandre, ser ein likskap: dominerande, dysfunksjonell, intens. Sjølv om det hadde vore kjedelig, kanskje billig, å putte Dag inn i Willy, sit eg likevel og saknar det store spennet og trøkket som TV-figuren har.

               I denne versjonen har det blitt stroke ein del av Millers tekst, som kanskje har vore for å gje dei viktigaste situasjonene meir plass. Her opplever eg ikkje Willys gradvise kakofoni mot kollaps, men skeivklipte scener frå eit familieliv vist framfor meg. Dette fører til at eg ikkje blir kjend med hovudpersonen og mister interessen. 

Pauserom

Kanskje ein større motvekt av assosiative rom, ville gitt teksten ein kjærkomen pause. Rett nok er det gjort forsøk på dette, men eg opplever aldri at dette får nok plass. I desse tekstfrie romma møter vi musikken til Gaute Tønder og Olav Waastad, som stort sett fadar raskt inn og ut mellom sceneovergangar. Musikken svevar i eit dreamy synth-landskap som vekslar elegant mellom 80-talet og samtidspop. Musikken spring ut frå guterommet, der Biff sit og drøymer seg vekk frå livet han er fanga i gjennom å covre hits frå farens kassettsamling. 

               Det er ein stad der scenerommet har fått lov å svulme av sceniske uttrykk. Når sønene Biff og Happy skal ta med far sin på restuarant skjer følgande: dreiescena snurrar, musikken blastar, det dansast aleine i mørket, det tyter ut røyk. Eit «poppbrukt» grep som har satt preg på den norske teaterlooken dei siste åra. Dette kjem litt for bardust på, det er ikkje eit grep som eg føler stammar frå noko djupare enn ein trend. Dette illustrerer mitt gjennomgåande sakn som hindrar framsyninga å komme over målstreken: eit tydelig konsept frå start til slutt.