Sakleg samvær

Programmet til OITF bestod av forestillingar som tangerte godt og som lot uhøyrte stemmer harmonere saman. Tematikken baserte seg i år på å la

Oslo Internasjonale Teaterfestival, del 2

The Norwegian Opra: The Followers of Ø «To arms! To arms!» – an affirmative Oratory

Gutta: Gutta Gets Connected

Becker/Langgård: Skeleton Woman

Bára Sigfúsdóttir & Tinna Ottesen: FLÖKT – a flickering flow

Katarina Skår Lisa / Otto Ramstad: ARV OG LANDSKAP

Volmir Cordeiro: Street

Black Box teater, Dansens Hus, Riksscenen, Bananaz, Interkulturelt Museum, Kulturkirken Jacob, Kunstnernes Hus, Norsk Skuespillerforbund, Vega Scene, Kanonhallen, Henie Onstad Kunstsenter. 5. – 14. mars

usynleggjorte historiar og narrativ kome fram i lyset. I trykksaken som vart publisert som ein del av festivalprogrammet står det innleiingsvis: «A rather narrow range of human types began writing the interpretation of world history. Some points of view are covered, but most perspectives are yet undescribed». Ironisk nok repeterer historia seg endå ein gong, då dei underrepresenterte stemmene tystnast på ny: ikkje av kvite, cis-kjønna menn, men altså av ein epidemi som har satt heile samfunnet meir eller mindre ut av spel.

Ekkokammer

Festivalprogrammet definerast av viktige tema, som scene-, teater- og performancekunsten har hatt på dagsorden sidan midten av 80-talet. Det handlar om kropp og representasjon, tilhøyrsle basert på rase, etnisitet, kjønn og seksualitet, og den uvisse framtida grunna miljø- og klimakatastrofar – gjerne overført frå utøvarkroppen til publikum gjennom affekt. Det oppsummerast presist i librettoen til forestillinga The Followers of Ø: «To arms! To arms!» – an affirmative Oratory: «We, the audience, are the most docile and cowardly social body that has ever existed in human history … Although we still feel the addiction in our weak hearts. Although we still have a drive towards the infinite distractions». Det eg likevel stussar over er at vi i den vestlege kunstscena har skrudd oss fast i meir eller mindre einspora tematiske utgongspunkt. Det er like politisk korrekt som det er prega av ein kultur-akademisk aktualitet. Igjen eit sitat frå liberettoen: «… isolation and concentration on theoretical issues is more important than emotions and entertainment». Eg er sjølv opplært i at kunstskaping bør tuftast på ein kombinasjon av teori og tematikken nemnt over. Kan ein seie at det er like trendy som viktig?

Alle skal må med!

The Norwegian Opra med Trond Reinholdtsen i spissen viste kanskje den mest intrikate forestillinga under festivalen. Kulturkyrkja Jakob var transformert til noko som kunne minne om ein «grungy» fornøyelsespark og fungerte som arenaen for eit omlag tre timar langt oratorium. Reinholdtsen skriv at operasjangeren er daud (noko han har vore i nærare hundre år). Der opera og teater er media for teori, er oratoriet ein sjanger for utøving av praxis. Praxis – handling – er den einaste måten å igongsetje endring; endring som i dette tilfellet er mynta på å stoppe kapitalistisk framvekst og destruksjonen av den verda vi kjenner i dag. Ein søtten sider lang libretto som vart delt ut til publikum gjorde det mogleg å følgje med på tematikken, synge med, og le av dei ulike referansane – om ein då kjende til dei. Han var stort sett bygd opp av filosofiskpolitiske sitat frå namn som blant anna Adorno, Arendt og antagonisten Nick Lands. Utøvarane var utkledd som store utanomgjordiske og robotaktige skapnadar og framførte librettoen som om dei var Teletubbies, med koring frå vokalseksteten Nordic Voices. Morosamt? Ja! Festivalstemninga i kyrkja var så hyggeleg og frigjerande at dei fleste publikummarane gløymte både Korona-viruset og å synge med. Praxis praxis!

«I’m your man»

Drag King-kollektivet Gutta opna festivalen med GUTTA GETS CONNECTED. Her baud dei på alle dei verkemiddela som ein ønsker og forventar i eit dragshow: song, dans, ein humor prega av ironi, sarkasme og ein haug «double entendres», kunstige kroppsvæsker og «lipsyncing». Giftig maskulinitet blanda med ein bevisst og særs naiv politisk ukorrekthet sett standarden for den hyperpotente manndommen som iscenesetjast: kvite, ciskjønna menn som alle kun snakkar ut i frå eigen priviligert ståstad. Det blir som Carpe Diem-låta Hvite Menn som Pusher 50 på steroidar. Likestilling, likerett – tja, meir eller mindre alt som eg beskreiv som den vestlege scenekunsten si tematiske gullgruve – bagatelliserast og minimerast: «Male gaze? Pikken har då ikkje auge. Ei innvadering av personal space? Sjå heller på det som ei slags overføring av positiv energi og avslapping». Sjølv om Gutta-mannen er like smaklaus som macho, blir dei middelmådige handlingane hans utførte med glimt i auget. Og difor lar vi han gå fri denne gongen også.

Witch witch

Skeleton Woman er eit prosjekt av duoen Signe Becker og Ingvild Langgård. Her nyttast sensurerte historiar om kvinner frå fortida som base for ein stadspesifikk performance, presentert som kombinasjonen levande skulptur og mytisk rituale. Hekseskapnaden er eit bilete på at kvinner ikkje skulle vere sjølvstendige, ha ei tydeleg stemme, utøve makt og gå i opposisjon mot det vestlege, maskuline, hiriarkiske styret, regissert av kristendommen. Silvia Federici si bok Caliban and the Witch (1998) er blitt ei viktig lektyre i forståinga av den systematiske undertrykkinga av kvinner og slik eit ynda studie i scenekunsten.

Ei masse av ni kroppar rører seg i trappa på Kunstnernes Hus til lyden av summing. Store, tunge bukser i kvit vinyl eller pvc skaper ei flytande og blank overflate. Enkle bomber-jakker maskerer hovuda og overkroppane til dei syngande og dansande utøvarane. Avsløringa av gøymde hovudskallar fullfører slik både kroppsabstraksjonen og heksereferansen. Små rørsler som er manifisterte i bekkenet gir utslag i kostymene. Det gir assosiasjonar til både verket Diorama av Ingri Fiksdal, sommerfugllarvar og hekserirtualet i siste scena i nyproduksjonen av filmen Suspiria av Luca Guadagnino. Fiksdal har tidlegare vore innvolvert i duoen sine prosjekt, noko som igjen blir svært tydeleg i dette arbeidet, då rørslene til den sceniske kroppen til tider opplevast som ein replika av den i Diorama. Frå å virke som ei felles stemme og ein felles kropp, blir det individuelle stadig meir synleg. Performancen hadde blitt meir konsentrert på ein annan, kanskje meir isolert stad, då merksemda mi blir dratt til café latté-drikkande Frognerfamiliar og ein besøkande på huset som stadig går inn i scenebiletet for å ta bilete. Det mystiske og rituelle møter også motstand i utøvarane sine private rørsler.

Tilhøyrsle: Natur

Forestillinga Flökt av dansar og koreograf Bára Sigfúsdóttir og scenograf Tinna Ottesen møtte motstand frå eit sensitivt brannsikringsanlegg i Kanonhallen, då røykmaskinene, som originalt spelte ei viktig rolle i det sceniske, måtte bli tatt ut av drift. Røyken skulle utfordre synet til publikum i eit spanande scenerom der vi var omslutta av ein levande scenografi. Eit tynt og delvis gjennomsiktig stoff hang tungt i liner frå taket og draperte omrisset av scenerommet. Dette vart løfta og senka, noko som stadig endra rommet. Vi var plasserte på filtmatter og kunne ha med oss ulltepper som lukta behageleg av sau. At sikta ikkje vart utfordra av scenerøyken gjorde at vi kunne studere dei tre utøvarane, som fekk fram eit interessant, gjennomarbeida og høgst affektivt kroppsuttrykk. Dei søkte seg gjennom kvar krinkel og krok av kroppen, der koordinasjon og ei bevisstheit i endringar av intensitet og styrke spelte på lag med eit iskaldt lyddesign av Eivind Lønning. Sigfúsdottir viser ein tilgjengelegheit i eigen kropp som uttrykker ei form for taktilitet som er sjeldan detaljert, men som samtidig flatar ut kroppsarbeidet til dansarane Meri Pajunpää og Aëla Labbé. Eg opplevde ei enorm ro av å sitje i det kvite, levande teltet, og lot kroppen og sansane mine bli stimulerte av det som skjedde framfor meg. Tematisk tek verket for seg korleis omgivnadane – verda rundt oss – påverkar og kan bli ein del av kroppen. Dette blir kontekstualisert i spørsmålet: «kan ein oppleve ei danseforestilling på same måte ein kan oppleve ein foss?» Den evige endringa i både lyd og det visuelle igongsett noko – tja – flytande.

Tilhøyrsle: Arv og landskap

Den amerikanske dansekunstnaren Otto Ramstad presenterte Lineage, ei undersøking av sitt samband til Noreg gjennom ei kroppsleggjort utforsking av forfedrene sin husmannsplass i Sjåk. Gjennom videoprojeksjon, historieforteljing og rørsle tek Ramstad publikum med inn i sine møter med si norske arv. Han reflekterer rundt tilhøyrsle, korleis kroppen på husmannsstadenville ha vore for hundre år sidan sidestillt med eigen kropp, og korleis eigen kropp har blitt utvikla over tid. Både utgongspunktet og prosessen er ytst personlege og framstår også å ha ein terapautisk funksjon for kunstnaren. Slik blir performancen ei slags kroppsleggjort utgåve av Tore på Sporet. Ramstad er ein dyktig historieforteljar og gjer beskrivinga av møta med landskap og familie til interessante narrativ. Introduksjonen til dansarisk praksis og anatomiske samband i kroppen framstår derimot som tilfeldige. Samtidig er Ramstad er ein svært dyktig og virtuos utøvar, og høgdepunkta i performancen er dei få gongane han faktisk dansar. Men det kroppslege arbeidet og den fysiske framstillinga av utviklinga som har skjedd sidan møtet med si norske familiehistorie druknast dessverre av dei andre sceniske elementa og eit narrativ som forklarer litt for mykje.

Også i Gift of Stone av Katarina Skår Lisa presenterast ei undersøking og tilnærming til familiære røtter og arv. Saman med dei samiske kunstnarane Ramona Salo Myrseth, Johan Sara Jr. og Torgrim Hermansen Halvari skildrast landskapet i og rundt Varanger. Dette manifesterast i eit rom der dans, ulike installasjonar av tekstilar og objekt, blant anna ei fiskehesje og dyreskinn, joik og tekstopplesing er sidestilte element. Ein koreografi, utført av designar Myrseth, som minner om ei motevisning, samt ei udefinert statistrolle, pregar også det totale forestiøllingsløpet. Alle dei ulike elementa har ei svært detaljert framtoning og saman skapar dei eit maksimalistisk uttrykk der det til tider er vanskeleg for meg som publikummar å navigere. Det eine slår dessverre i hjel det andre. Skår Lisa sine rørsler er særeigne og vakre, detaljerte og mangefasetterte frå start til slutt. Eg stiller spørsmålteikn til kvifor ho vil la aktørar som ikkje har ein tilsvarande tilgong i kropp og scenisk tilstadeverelse ha liknande oppgåver. Der ho arbeider med ein inderlighet og ømhet, gjer tilstadeværet til andre på scena at dette får motstand. Joik og tekst framført av Sara Jr., tekstilarbeida til Myrseth og dansen til Skår Lisa er nydelege puslespelbitar i eit bilete som opplevast uferdig og til tider udefinert.

Tilhøyrsle: På gata

Sitespecific-performancen Street av Volmir Cordeiro gjorde seg utruleg godt i blant bileta i fotoutstillinga New Visions på Henie Onstad Kunstsenter. Saman med Washington Timbó på trommer, nyttar Cordeiro rørsle og tekst når han tek for seg gata både som fenomen og som ei ukontrollbar og uforsett kraft. Det engelske uttrykket «product of circumstance» definerer det tematiske utgongspunktet, og legg opp til ei særs utradisjonell, uhøgtidleg og «street-savvy» reise gjennom kunstsenteret. Vi som publikum blir stadig utfordra. Og det er dette som gjer Street fantastisk; at ho stadig inkluderer publikum i forestillingsløpet. Vi både førast og drivast framover saman med utøvarane. Publikum er ei salig blanding av menneske i alle aldrar, frå 0–90 år. Det var særleg spanande å sjå barna sine reaksjonar på det performative, då dette vart til både latter og gråt, samt fleire komiske bilete. Timbó sine afrikanske trommerytmar fungerer som motor i performancen. Cordeiro rører seg svært allsidig og dynamisk, frå mjukt til aggresivt. Det dansariske kan ikkje setjast i boks, då det representerer ei salig blanding av kroppsuttrykk og danseformer. Stemmebruken er stort sett hard og anklagande. Ofte henvend han seg til enkeltpublikummarar der han går inn og ut av vår personlege sone (personal space). Med sitt unorske kroppsspråk og veremåte foreinar Street oss som publikum. Ho overraskar stadig og får oss til å kveppe og le. Ho ristar litt i våre innøvde kodar, og får ein tilsvarande funksjon som den liberettoen i The Followers of Ø: «To arms! To arms!» – an affirmative Oratory prøver å dekode.

Som nemnt innleiingsvis er festivalprogrammet velkomponert. Saman snakkar dei ulike forestillingane og performancane eit felles språk, der linjer lett kan trekkast mellom dei til tross for sjangervariasjon og ulikt opphav. Slik når programmet breitt. Det krevast likevel kunnskap om underliggande tematikk og teoretisk utgongspunkt for å kunne dekode innhaldet i scenekunsten, og for få full uttelling av forestillingane og performancane. Til og med The Followers of Ø «To arms! To arms!» – an affirmative Oratory, som beint fram messar for ei meir opplyst, kampklar og union publikumsmasse, er fullada med eit teoretisk innhald som tydeleg deler publikum i to: dei som småhumrar og tilsynelatande skjønner poenga, og dei som ikkje gjer det. Høgdepunktet til festivalen er performancen Street, som på briljant vis nettopp skaper eit samband og samhold blant publikum. Eg gjekk ut av kunstsenteret på Høvikodden og visste at vi alle – både unge som gamle – ville dele minnet om performancen saman. Det er tross alt minna vi ber med oss inn i framtida og som vi nyttar til å skape endring og nye sanningar.

Det er trist å tenke på dei stemmene som igjen vart tystna og som ikkje fekk utfalde seg dei siste to dagane av festivalen. Nå gjeld det å tenke framover på korleis vi kollektivt kan endre den nåverande tilstanden, slik at stemmene igjen får rom til å bli høyrt. (Publisert 17.03.2020)