Så stille, så sakte

Teaterkompaniet YMIST opererer i feltet mellom samtidsdans og teater. Tidlegare har dei produsert framsyningane Melancholia II

Morgon med lysande hestar

Originaltekst: Tarjei Vesaas

Dramatisering: Sara Li Stensrud

Regissør og koreograf: Erlend Samnøen

Scenograf og kostymedesignar: Kjersti Alm Eriksen

Lysdesign: Ingeborg Staxrud Olerud

Komponist: Nils Jakob Langvik

YMIST i co-produksjon med Cornerstone, Tou Scene og Black Box Teater

Cornerteateret, premiere 16. september 2022. Neste forestillinger: TOU Scene 23. og 24. september

(Jon Fosse), EDDA/Voluspå og Draumkvedet.

Den fjerde oppsettinga, Morgon med lysande hestar, er basert på Tarjei Vesaas’ Båten om kvelden (1968) – ei bok i grenseland mellom roman og noveller. Dette blei Vesaas’ siste prosabok, og er kalla «ein indre sjølvbiografi». Sara Li Stensrud står for dramatiseringa, og ho har vald tekstar som kretsar rundt møte og avstand mellom menneske, møte med naturen og med seg sjølv.

Dynamisk og sterkt

Scenebildet opnar med eit svakt lys på to kroppar som er fletta inn i kvarandre. Lenge skal vi vere der, før teksten kjem på banen. Det er ei gripande opningsscene, der den samanvikla bylten sakte glir frå kvarandre og blir til to kroppar. Heile framsyninga gjennom viklar kroppar seg inn og ut, dannar både handling og tablå, ved dei to skodespelarane Morten Espeland og Huy Le Vo. Saman med ei varm og aktivt forteljande lyssetting, ein enkel og lun scenografi og ein skreddarsydd, bevegande musikk, blir det sceniske uttrykket dynamisk og sterkt. Rørslene til skodespelarane utførast svært sakte, noko som aukar intensiteten – og sjølve merksemda vår – då vi blir trekt ut av den høge farten vi elles er blitt vane med å lese og sjå alt i.

Før publikum blei sleppte inn, blei kvar og ein instruert til å slå av mobiltelefonen, og fortald at dette var ei stille framsyning. Dette gjeld jo kvar ei teaterframsyning, tenkte eg, inntil det begynte. Anslaget varsla at her skal stillheita nå nye rekordar. I den dryge timen framsyninga varte, kom det ikkje eit knyst frå publikum, stillheita blei ein eigen aktør i rommet som alle var med på å halde oppe. Den gamle vitsen «Kvifor går folk som er forkjøla, heller i teateret enn til legen?» gjeld altså ikkje alltid. Ikkje eit host var å høyre, ingen pastillboksar blei opna. Ein ringelyd frå ein mobil ville vore katastrofal.

Vesaas er ikkje rosemåla

Ein kan hevde at det sakte og stille scenespråket kler ein forfattar som Tarjei Vesaas. Han var ikkje akkurat nokon masekopp. Samstundes var han heller ikkje så underleg som mange vil ha det til. Gjennom sin lange forfattarskap frå 1923 til 1970 endra han jamleg nynorsken sin i takt med dei nye normeringane, han var ikkje opphengt i ein spesifikk nynorskmal. Då Tokke-vassdraget skulle byggast ut, med naturmessige inngrep, var han for det. Ikkje skulle dei bu der i Vinje i eit rosemåla tilvere utan straum. Han reiste mykje utanlands, såg teater, besøkte forfattarkollegaer. Han var godt opplesen på samtidslitteraturen. Han sat ikkje berre i Telemark og fekk inspirasjon dalande ned i fanget, direkte frå naturen, i usamanhengande setningar.

Men når teksten entrar scena i denne framsyninga, får eg likevel ei ørlita «Fjernsynsteater»-kjensle. Det skuldast nok først og fremst at det fysiske språket er så sterkt at det er som om noko av lufta går ut av uttrykket, eller blir forflata, når ting skal bli festa til ord, trass i ei utmerka dramatisering. Kjensla går snart over, og ein godtar å integrere teksten i heilskapen. Eg opplever likevel at det fysiske språket speler hovudrolla og teksten er ein alliert, og eit førelegg for rørslene, i Morgon med lysande hestar.

Teaterlogikken

Morten Espeland og Huy Le Vos omgang med teksten er det i seg sjølv ingenting å seie på. Den ligg nake og ledig i munnane deira. Heller ikkje er det noko å utsetje på omgangen med eigen og den andre sin kropp – dei er kvarandre sine verktøy. Søking, desperasjon, glede, undring, lyst og dveling kjem til uttrykk gjennom deira kontrollerte kroppsspråk, og ved eit presist blikk frå koreograf og regissør Erlend Samnøen. Teaterets kraft er ikkje primært filmatisk, men tyr til brot på logikk og byr på mat for førestellingsevna. Når ein av skodespelarane seier «Eg vil stå når du står», mens dei begge ligg rett ut på ryggen, skaper dette eit spenn mellom det vi ser og det dei seier, som får ei eiga, tredje tyding, eller verknad. Ikkje før heilt på slutten reiser skodespelarane seg opp i heilfigur, då har dei vore golvnære heile vegen. Det er som ei bakvendt rørsle, svært verknadsfull.

Framsyninga er inviterande; den ønsker å nå fram til oss. Den gjer seg ikkje vanskeleg eller «hemmeleg», men krev på same tid merksemd og disiplin frå sitt publikum. Dette er beint fram ei vettug teaterhaldning.

(Publisert 21.09.2022)

https://ymist.org/Morgon-med-lysande-hestar-1