Når all tid tar slutt

Kva skal til for at ein er i stand til å ta inn over seg verdas likegyldige vondskap? Ein enkeltskjebne so uuthaldeleg, i eit teaterstykke so

kjærlighetens antarktis

Av Sara Stridsberg

Omsett av Monica Aasprong

Regi og visuelt uttrykk: Annika Silkeberg

Lyd-og videodesign: Fredrik Arsæus Nauckhoff

Dramaturg: Idun Vik

Cellist: Carmen Boveda

Den Nationale Scene 10. november 2022

konfronterande at det er umogleg å skifte kanal? Den litterære fantasien til Sara Stridsberg Kjærlighetens Antarktis om det bestialske drapet på ei ung prostituert i Stockholm har blitt til eit gruverdig teaterstykke med enkelte lyspunkt på Den Nationale Scene i regi av Annika Silkeberg. Det er eit skodespel for ei død kvinne som freistar å gi ord til ei som var ordlaus. Stykket, som er dramatisert for teater av Stridsberg sjølv og omsett av Monica Aasprong, blir fortalt frå kvinna som vart valdteken, myrda og partert sin synsvinkel. Ho flakkar rundt og kiker på dei etterlatne med både sorg, raseri og glede medan ho ventar på sin «tredje død»: Hennar fyste død var då hjarte slutta å slå under hendene hans i skogen, andre gong då etterlevingane hennar vart senka ned i jorda og tredje gongen vil være siste gong nokon seier namnet hennar på jorda. Berre då kan ho forsvinne inn i æva.

Noko står på spel

Eit dusin avkledde mannequin-dokker er oppstilte i elegante positurar på scena med torsoar vridd ut av vinkel, nokre av dei er parterte og manglar armar eller hovud. Ein suggererande musikk fyller rommet ettersom publikum strøymer inn, som techno frå eit halvope bilvindauge. Nokre kråker kjeklar om innmaten i eit blåskjel i eit uhyggeleg kornete sakte-film videodesign av Fredrik Arsæus Nauckhoff. Oppe i hjørnet står eit badekar. Fire discokuler som kan spalte spegelbilete til eit ansikt og gjere det like oppstykka som denne forteljinga er spreidd rundt i rommet. Fire mørkkledde menn i finlandshetter, menn som hatar kvinner, fylgjer Den døde, Kristi-Helene Engeberg fram langs midtlinja med fire blendande LED-ringlys på hjul til barokk song. Dei er englar og rørslekor og berer forteljinga framover. Dei lyfter ho opp på ei tribune med berre to trinn heilt fremst på scena. I frå denne catwalken fortel ho si historie – som ein som har gått under har ho no blitt heva opp i vår augehøgd for å bli sett og høyrt.

«Det var bare vi, han og jeg, og følelsen av å være de siste igjen i verden var så sterk at ingen virkelighet kunne ha endret den, ikke bilene vi møtte på veien, ikke de lysende telefonkioskene vi kjørte forbi, det var for sent å be om hjelp, for sent å be en bønn, all tid var slutt.» Den skremmande og valdelege forteljinga om dei siste timane av livet hennar i bilen på veg gjennom ein smal veg i skogen, til eit vatn som ligg der som eit blankt spegel, fossar fram med ein nerve som overraskar meg – då eg las romanen hadde eg sett føre meg karakteren med ei låg, kanskje litt skjør stemme og ein kjølig, allvitande avstand til den levande verda. Som ein attergangar. Det er dette eg forbinder med dei døde, at dei er stille og eteriske. Men regissør Silkeberg og skodespelar Engeberg har vald ein heilt annan stil, ho er full av liv, attrå, draumar og vilje, som om ho har gløymt at ho er død. Noko står framleis på spel for Den døde, eller Inni, som ho heiter i boka. Kven er ho? Kven er ho til for?

Lag på lag

Videoprojeksjonen rusar gjennom ein by, kvitt pulver blir til fine støvpartiklar i lyset, 1000 rosa smokkar fell over ho. Bakgrunns-forteljingane om kjærleiksforholdet til Shane, dei to barna Valle og Solveig som ho måtte gi frå seg på grunn av rusproblematikken, tapet av broren i ei drukningsulukke i barndommen, blir alle fortalt i ein overlappande form der dialog, visuelle verkemiddel og lyd ligg i lag på lag. Fire av skodespelarane medverkar på video. Me ser korleis Shane (Knut Erik Engemoen) og Den døde snik seg inn i ei kyrkje åleine for å stunte bryllaupet sitt, i ein eufori framkalla av kjærleik og heroin. Ho spankulerer med si venninne, den prostituerte Nanna (Kamilla Grønli Hartvig), i knehøge støvlettar gjennom Herkulesgatan, dei limer lausvippar i panna på kvarandre så det liknar monobryn. Faren Ivan går ned ei trapp på scena, på filmen går han òg ned ei trapp, og på veggen i filmen der igjen, som ein kommentar på det uendelege i bileta ho omgir seg med.

Bilete oppå bilete, stemmer oppå stemmer. Dubbing-premisset er interessant og fungerer til tider særs godt – som til dømes når Den døde snakkar oppå stemma til dotter si Solveig (Emilia Roosmann). Der er ho ei mor blenda av sollyset til si eiga dotter og det er ein trist humor i denne scena som markerer hennar avstand til livet og dei fine tinga i det. Men det at det stadig skjer fleire ting parallelt er eit grep som òg fører med seg at ein som sjåar blir noko overstimulert av inntrykk, lyd og lys. Teksten er tett med store tema og kjenslene dei vekkjer hos tilskodaren er tilsvarande sterke. Det er mykje av alt og kostnaden blir i blant ei utmatting og redusert evne til å ta inn og lytte. I blant lengtar eg etter at bodskapen i Kjærlighetens Antarktis kunne ha blitt nærast kviskra meg i øyra, komme snikande og bora seg hardt fast.

Den talande stilla

Sjølv i bekmørket finst det humor. Foreldra Ivan og Raksha si oppattaking av forhaldet over telefon i kjølvatnet av dottera si død er fine scener med sine talande pausar. I sine ku-skinn kloggar og grøne fløyelspysj spelar Stine Robin Eskildsen godt ei som har mista alt, inkludert seg sjølv i timelange bad og sovepiller. Dynamikken mellom ho og den fåmælte, passiv-aggressive faren Ivan, som er spelt av Jonatan Filip med gode timingar, har klang av eit felles djup med erfaringar og traume.

Dei fire englane (Jakob Husa Moldestad, Ole Henrik Risøy Solheim, Eik Stavem Erlandsen, Johannes Melhus Medlien) representerar jegeren og fungerer som eit rørslekor som kommenterer og aksentuerer handlinga. Dei kler Den døde i plast og brudeslør, målar ho i kvitt, spelar kort som ein kommentar på skjebne, får dokument og smokkar til å regne, nynnar absurd ein bursdagssong. Dei er svartkledde og smygande diskrete som figurteater-skodespelar som manipulerer ei dukke, men truande og likegyldig kjølege. Det er underleg korleis fire påkledde menn kring ei kvinne i undertøy straks vekker ubehag og regissør Silkeberg har bevisst utnytta denne effekten til fulle.

Ulikskapar i tryggleik

Drapet på Catrine da Costa i 1984 i Stockholm som Stridsbergs roman har parallellar med, sender også tankane til Birgitte Tengs-saka her til lands som no er oppe i retten med ny tiltalt. Det er saker som ikkje berre høyrer heime i førre hundreår. I fjor vart britiske Sarah Everard kidnappa, valdteken og drepen på veg heim frå ein ven sør i London. Dette teaterstykket lyftar opp tematikken om menns vald mot kvinner og kvinner sin tryggleik i denne verda og gir stemme til ei av dei som ikkje har stemme til å fortelje. I tillegg lyfter stykket også vonde tematikkar kring ulikskapar. Når Den døde seier at «Det lå en forbannelse over familien vår, mørket kom med de store vannfallene og det forurensede elvevannet og det rant videre gjennom generasjonene.», så er det ein heilt konkret forbanning ho snakkar om som går i arv – det brutale klasseskiljet i samfunnet.

I barndommen fann eg ein død fugl i kjellaren. «Stakkar!» ropte me barna. «Det er ikkje synd på den no lenger,» sa dei vaksne for å roe oss ned. Men kanskje må me tykkje synd på menneska, levande og døde for å kunne sjå konsekvensar og samanhengar. Teateret er ein stad der ein kan kjenne på det å lide med andre skjebnar. Kjærlighetens Antarktis hamrar laus på emosjonsregisteret, river oss laus frå kvardagsmodus og inn i noko anna.