Overlessa dommedag

På scena heng det eit lerret med ein krit-teikning av ein villa i sveitserstil, lerretet er handfast og analogt, til skilnad frå projeksjonar på bobinett som me

melancholia

Av Lars von Trier

Omsett av Tom Remlov og bearbeida av Maria Drangeid

Regi: Maria Drangeid
Scenograf og kostymedesigner: Tone Aminda Lund
Lyddesign og komposisjon: Fredrik Storsveen
Lysdesign: Arne Kambestad
Planetkoreograf: Irene Vesterhus Theisen
Dramaturg: Lillian Bikset

Den Nationale Scene, 10. april 2024

har blitt so vande til i teateret. Kritteikningane ser ut til å vere eit nikk til Dogville, ein av dei tidlegare, mest teatrale og minimalistiske filmane til den danske filmregissøren Lars von Trier. Det blir mørkt, ei drone durar og med eitt står det ein liten jordklode på scena med to bein under seg. Til eit absurd lydbilete med plopp, klimpre og smell smett to par auge fram og studerer oss inngåande, armane gjer ein mekanisk koreografi (Irene Vesterhus Theisen). Det viser seg å vere ein liten gut me ser (Sondre Flatebø Trætteberg). Eit barn – den nye generasjonen som framtidshåp, som grunnen til å halde ut verda og ta vare på den? Den vesle koreografien dreg meg med det same inn i førestillinga som ein av få sekvensar som tek seg tid, og slik rommar større spørsmål: Kva om verda slik me kjenner den går under? Kva er eit ritual? Korleis skal ein bruke si tilmålte tid? Desse spørsmåla blir sett på spissen og intensivert i historia til filmen av Trier frå 2011, som her på DNS er omsett av Tom Remlov og arbeida fram av regissør Maria Drangeid. Ein ny planet, kalla Melancholia, dukkar opp på himmelen og nærmar seg jorda. Mykje tyder på at det er ein fly-by – men forskarane kan ha berekna feil. Og før alt dette, skal det feirast eit sorgfritt bryllaup.

Hyperstilisert

Med eit teppefall kjem me eit hakk lenger inn på scena og ut av backdroppen rir bruda Justine (Monica Dybwad) på ryggen til sin komande brudgom Michael (Lars Henrik Aarnes). Ho klistrar på seg eit falskt smil, for eigentleg er ho tung, «ulla heng seg fast i bakbeina». Den i overkant oppegåande systera Claire (Ameli Isungset Agbota) held derimot eit stramt skjema for bryllaupet. Alle ritual for eit storslått, tradisjonelt bryllaup hukast av, med dansing, oppskjæring av kake, pinlege nyskrivne låtar og talar frå forsømmande, usympatiske foreldre og krevjande sjefar. Den disiplinerte rekkjefylgja med den masete lirekasse-musikken gir lite rom for å skli ut og det heile blir etter kvart klaustrofobisk. Dei mange repetisjonane gir eit forutsigbart preg, den synkrone skålen går frå presist innslag til utvatna reklamevignett. Alt er kompakt, forsterka og samtidig hypersimplifisert: sminka er lagt i røffe strøk over ansikta og sender tankane i retning stumfilm, cabaret og vaudeville, dei spelar på fiolin av grove papputskjæringar, langbord blir i ein handvending vendt opp og rulla ut. Noko av det fungerer, scenografien gir fleire spennande perspektivskifte (Tone Aminda Lund), til dømes når me får sjå kva som var på tallerkenen (kamskjell, erotisk lada sjømat). Det finst glimt av briljans, særleg Isungset Agbota er ein av dei som finn variasjon og nyansar i det stive spelet. Amell Basic, i rolla som Justine sin sjef, Jack, bryt ut i eit raserianfall der han spenner heile kroppen medan skeier og gaflar fell slapt frå hendene i eit komisk antiklimaks. Men det har blitt sikta svært høgt for ein teknisk gjennomføring i ein hyperstilisert estetikk, og når den minste gest er koreografert på musikk, klaffar det ikkje alltid. Det kjennest i stor grad forsert og tvungent.

Ein kan spørje seg kva dette formspråket har med Triers Melancholia å gjere. Storfilmen er driven av spektakulære visuelle verkemiddel, som vanskeleg let seg reprodusere på ei scene. Då er det eit nødvendig og spennande val å gå i ein diametralt anna retning. Men det karikerte spelet gjer figurane like kartong-aktige som scenografien, noko som er fiffig men som ikkje tener førestillinga fordi konfliktane aldri engasjerer – dei blir flate i den konstante avstanda til materialet. Filmane til Trier er prega av å balansere mellom det sublime og det patetiske – dei bikkar over i den eine eller andre kategorien alt etter kven du spør. Kanskje er det tøvete uttrykket eit forsøk å kommentere det. Wagner er fråverande i denne oppsettinga, men ein illevarslande tåkelur skapar noko monumentalt i det den drønner øyredøyvande med jamne mellomrom. Saman med eit kaldt lys og Justine sitt skrekkslagne blikk skjønnar me at planeten kjem nærare og at ho foreløpig er den einaste som har oppdaga det. Planeten er oss publikummarar, eller den er bak oss. Sekvensane gir nødvendige småpausar undervegs og treff ein ambivalens, eit skjeringspunkt mellom det storslagne og det latterlege som gjerne kunne ha fått meir rom.

Stiv, makaber dødsdans

Som ein raud tråd gjennom filmen og stykket ligg det usagt erotiske, med hesten som viktigaste freudianske symbol: det finst ekstatiske ride-scener og ein svart hest i ekte storleik som kjem glidane inn frå sida. Det er eit vakker bilete når Justine stryker den langs mulen medan lyset skiftar og eg kunne ha sett på det mykje lenger, men brått er det over og den forstyrrande skippeti-skip gangen er tilbake.

Justine er eit forsømt barn, ho tryglar faren (Marianne Nielsen) om å bli lenger slik at dei kan få tid saman og snakke, men han snik seg unna ved å gjere ein rask high five. Mennene har generelt ein tendens til å forsvinne, og når trusselen den nye planeten Melancholia utgjer, endeleg søkk inn, går hobbyvitskaplege metodar (digre fallos stjernekikertar og eigenkonstruerte instrument) over i Ruben Östlundsk Turist-aktig flukt. Medan kvinnene, naturleg nok, stolar på intuisjonen.

«Det er ingen grunn til å sørge over jordkloden,» seier Justine roleg til den panikkslagne systera Claire. Rollane deira er no fullstendig reversert – melankolien til Justine er erstatta med klarsyn, disiplinen til Claire med kollaps, med hysteri. Melankolien kan endeleg opphøyra og overvinnast når kjærleiksobjektet, livet på planeten vår, er erklært verdilaus. Å vite at våre dagar har ein ende kan vere kjelde til optimisme, til å bruke den tilmålte tida vår på ein betre måte. Men for å kome dit må ein stoppe opp ein augneblink for å kunne endre perspektiv og det rekk me aldri i denne oppsettinga – den rasar vidare i ein stiv makaber dødsdans, utan oss.