For alltid, eller for notida?

Eg møter teamet på tre ute på den solrike plattingen ved inngangen. Tredje person i teamet er Gabel Eiben, skodespelar og skapande scenekunstnar frå USA som flytta til Stavanger med familie for om lag eit år sidan. Bygget har tidlegare vore daglegvare og før det igjen verft. Det ligg industrielt til, omkransa av kontorlokale og kornsiloar og lyden av menneske som hoppar i vatnet frå saunaen i nærleiken kan høyrast med jamne mellomrom. Me snakkar litt om namnet, som har vore gjennom fleire variantar og som nesten ikkje gjekk igjennom grunna likskapen med den nedlagte Rimi-kjeda. 

Kan de fortelje litt om bakgrunnen for oppstarten av dette prosjektet?

Marit Sandsmark: Eg var det andre kullet på danseutdanninga her i Stavanger og har hatt base her sidan. Eg jobba frilans, reiste ein del og nokre år seinare møtte eg Iver. Me fekk born og flytta hit saman og byrja å skape vårt eige arbeid. Me turnerte med arbeidet, men på eit tidspunkt innsåg me at me hadde behov her i byen som dei eksisterande spelestadane ikkje dekka. Me trengde noko meir frå dei. I tillegg såg me at det i Stavanger og regionen var mangel på visse typar uttrykk og arbeid. Me kom over dette bygget og tenkte at det å fasilitere og presentere desse, samt å ha ein stad å skape eige arbeid ville vere ein god kombinasjon. Så då tenkte me ja, kvifor ikkje prøve å ta ansvar sjølve?

Iver Findlay: Eg har budd i Stavanger i 15 år, dei fyste åra budde eg og Marit delvis i New York og Berlin. Før det budde eg i New York i 13-14 år etter kunstutdanninga mi og jobba med ulike prosjekt med mellom anna Collapsable Giraffe og Radiohole. I løpet av denne tida jobba eg òg i seks år i The Wooster Group som lyd-og videokunstnar. The Wooster Group er spesielle med tanke på at dei har hatt den garasjen i Soho som har vore der i 40 år, det vart ei erfaring om kor viktig det er med eigne rom som eg har med meg. Eg var òg ein del av å etablere rommet kalla The Collapsable Hole i Williamsburg, der kunstnarkollektiva Collapsable Giraffe og Radiohole skapa og synte arbeid. Eg møtte Marit og då barna våre nådde skulealder etablerte me oss her i Stavanger. Me hoppa mellom institusjonar her og der med arbeidet vårt og det var litt flytande. Eg trur me heile tida prøvde å leite etter kvar me kunne passe og kjenne oss vel som kunstnarar. Korleis eksisterer me der me er og kvifor er me der? Eg hugsar ein samtale eg hadde med Sven Åge Birkeland, som var veldig støttande til arbeidet vårt. Eg følte det som om eg var på ein form for sabbatsår kvar gong eg var i Stavanger og me vurderte å slutte med å syne arbeidet vårt her og berre bruke det som ein base. Men Sven Åge var veldig tydeleg på å krevje av oss at me måtte syne arbeidet vårt her. Eg trur det var den tanken som fekk oss til å kjenne eit ansvar for kva ein omgivnad er og kva me let etterlet oss bortanfor det å berre skape arbeid. Me ville skape moglegheiter for oss sjølve og andre som ikkje trengde å vere for avhengig av institusjonelle strukturar. Kanskje på ein litt rebelsk måte, og som eit overlevingsverktøy. Det har me helde på med no i snart 8 år med RIMI-prosjektet.

Og du Gabel Eiben, er eit nyare tilskot i teamet – korleis kom du hit og kvifor ville du jobbe her?

Gabel Eiben: Det stemmer, eg er the new guy. Eg kom over ein pop up på Instagram om at Rimi/Imir såg etter folk. Min bakgrunn er frå teater, som skodespelar og skapande, eg er frå ein liten «Nowheresville» i Pennsylvania der to vegar møtest. Som ferdigutdanna drog eg til New York og etter å ha leita ei god stund etter ein stad å trivast i teateret, byrja eg å jobbe i SITI Company med Anne Bogart som teatersjef. Eg møtte Nature Theatre of Oklahoma, eit kompani som eg jobba med dei neste 15 åra. Me turnerte mykje og eg fekk sett mange spelestadar, det vart den verkelege utdanninga. Eg budde i Brussel i mange år saman med kona mi, som er frå Stavanger og då jobba som kompanidansar i Rosas.

Findlay: Me synte òg arbeidet til Gabel her. 

Eiben: Ja. Det kjendest fint å kome hit og kjenne at dette er ein stad der kunstnaren er nøkkelen, er sjefen. Då eg sist sommar såg at dei var på utkikk etter folk til å ekspandere tenkte eg at eg kunne bidra. Når noko er so nytt, eit skeleton crew, treng du å kunne litt om alt, noko som passa meg godt. 

Findlay: Førre veke innsåg eg at eg ser litt på Rimi/Imir som eit stort eksperimentelt teaterstykke. Det er som ein performance, ein kollaborativ prosess der det er rom for risiko og å feile. For meg er ikkje vår tilnærming hierarkisk eller institusjonell. Rollane skiftar, nokon kan seie no er eg leiar og om eg skulle gjort dette igjen, ville eg ha gjort det på denne måten. Det er ein prosess. Eit eksperiment. 

Kunstnardrive initiativ

Kva vil de seie er skilnaden på denne plattforma og dei andre tre «systrene» (For å låne Fu Kuen Tang sitt uttrykk) Black Box, Rosendal og BIT Teatergarasjen? De presenterer liknande arbeid?

Findlay: Me har besøkt desse institusjonane som kunstnarar og dei har vore jamlege og konsekvente partnarar for arbeidet vårt over mange år. Dei var viktige samtalepartnarar og det vart naturleg å utvide og føre den dialogen vidare om det me prøver å få til her. Fleire av desse har historisk sett hatt liknande startpunkt som oss. Hovudskilnaden er vel at me er eit hardcore kunstnardrive initiativ og at me konstant stiller spørsmål ved kva me vil at dette prosjektet skal vere. Det har ei flytande form. Då me byrja, hadde mange venta på at det skulle skje noko frå det frie feltet i Stavanger som kunne representere denne typen scenekunst. Eg trur at initiativa som fanst her frå før aldri riktig fekk fotfeste for å tenke på dette i eit regionalt, nasjonalt og internasjonalt perspektiv. Når skulle det kicke inn? Eg trur mange institusjonar her i Stavanger-kontekst startar på denne måten, men det som ofte skjer er at det originale oppdraget blir slukt av kommersielle interesser og behovet for å ha ein struktur å lene seg på. Då handlar institusjonen meir om å halde nettopp institusjonen gåande (med det snakkar eg om dei lokale initiativa). Eg er fullstendig på det reine med å akseptere at det me gjer her kanskje er midlertidig, kanskje det ikkje er for alltid. Institusjonar er viktige, dei er instrumentelle for samfunnet og er der for ein grunn, men eg trur at det er viktig at det finst mange ulike typar av dei, at det finst motbalansar og ulike måtar å jobbe på. Det er noko alle kan dra nytte av. Eg håpar at det me gjer her kan vere ein katalysator for andre måtar å tenkje på. 

Sandsmark: Eg trur at den flyktige delen av prosjektet òg lener seg på det å vere i dialog med eit community. Det handlar ikkje om at dette prosjektet skal overleve, koste kva det koste vil, men om kva det skapar her og no, for oss som jobbar her, for kunstnarane, for publikummet. 

Tanken om at dette kanskje ikkje varar for alltid gjer det kanskje endå meir dyrebart?

Sandsmark: Ja. Eg trur det held oss litt meir på tå, stiller spørsmål som kva det vil seie å vere relevant. Er det å produsere meir og meir, eller handlar det om noko anna? 

Findlay: Og det er ei hårfin grense der. Når eg tenkjer på flate strukturar og ikkje-institusjonelle måtar å jobbe på so tenker eg at me er alle saman om dette. Me vil syne bra scenekunst, me vil dele det med Stavanger, få Meg Stuart hit og kompaniet hennar Damaged Goods frå Brussel, få Trajal Harrel hit, eller Heine Avdal/Yukiko Shinozaki eller Mette Edvardsen. I nokre tilfelle har me latt kunstnarane kuratere sine eigne kveldar. Kven vil dei syne arbeidet sitt saman med? 

Eiben: For meg er det ekstremt viktig at me ikkje har kommersielle interesser og at kurateringa skjer frå eit kunstnarleg perspektiv.

Har de kapasitet til å produsere her i lokala på Rimi/Imir? I mange byar, som i Oslo til dømes, er det stor mangel på lokale for prøvar.

Sandsmark: Ja, men vår erfaring er at for spesielt unge kunstnarar herifrå er det ikkje alltid dei treng mange veker for seg sjølv i eit tomt rom. Me prøver å finne fleire formar for støtte og lærdomar å fasilitere for.

Findlay: Ja, me har kapasitet og tilbyr mange kunstnarar tid til å arbeide og produsere her. So mykje som me overhovudet har moglegheit til. Me har òg residensordninga på Flørli, den ligg landleg til og der er ein i ein heilt annan kontakt med naturen enn inni byen. Noreg har ein fantastisk natur og å få moglegheita til å oppleve den er viktig for å trekke kunstnarar frå utlandet hit.

Frå tomt lokale til scenekunsthus

Me trekker inn i frå aprilsola som tek overraskande godt tak denne dagen. Eiben går for å vere teknisk støtte for kveldens førestilling: Det er Meg Stuart/Damaged Goods og Doug Weiss med All the Way Around som står på programmet. Sandsmark og Findlay syner meg rundt i lokala. Det som pleidde å vere eit enormt rom er no delt inn i tre seksjonar – inngangsparti med bar og uformelle sittegrupper, black box og arbeidsstudioet til Sandsmark /Findlay. Også i Fjaler er eit tidlegare daglegvarebygg omgjort til scenekunstlokaler. Det store golvarealet gjer at slike bygg eignar seg godt til det. Bokstavane med «godteri», «drikke» og «lave priser hver dag» har fått henge på veggane. Tre store teikningar prydar òg foajeen, det er eit kunstverk skapa frå ein performance av Tony Orrico kalla Unison Symmetri Standing. Orca har tidlegare jobba med Trisha Brown Company og skapar visuell kunst gjennom durational koreografi. I tillegg finst det ein etasje til, der det er garderobar og godt om rom for kunstnarane til å gjere yoga, lage seg mat og henge. Øvst oppe er det òg endå eit visningsrom, som er eit loft oppunder skråtaket. Herifrå kan me sjå ned på lysriggen til Black boxen, der Meg Stuart og teamet er i full gang med nokså omfattande prøvar og gjennomgang berre få timar før førestilling. Sandsmark og Findlay fortel meg korleis dei bygga opp alt dette bit for bit frå eit heilt tomt lokale. 

Findlay: Eg vil anslå at 95 prosent av ressursane som vart tatt inn her er ting som kan bli brukt til andre føremål eller bli brukt oppatt i framtida. Bygginga starta med ein idé om ein mobil infrastruktur, for me visste ikkje kor lenge me kunne bli i dette bygget. Me har gjort mykje sjølv, som å bygge veggane og golvet, henge opp gardinene. Men me fekk leigd inn folk til å gjer taket lydvenleg og få akustikken betre, for det er veldig høgt under taket her og risikofylt arbeid.

Korleis fann de dette bygget og tenkte at det kunne passe til føremålet? 

Findlay: Det var litt som at bygget fant oss. Me hadde sett etter noko slikt som dette i lang tid. Me var på turné i Seattle då eg fekk ein telefon frå nokon som sa at me burde ringe og be om å få kome og sjå på bygget. Eg har med meg erfaringane frå The Wooster Group og The collapsible hole, der det å ha fysiske rom for å skape er heilt nødvendig for å kunne vere uavhengig. No som me har vårt eige produksjonslokale og studio til vårt kunstnariske arbeid kan me til dømes for fyste gong ha med større installasjonar her. Det å ha eit fast studio og sleppe å flytte på alt kvar gong det kjem besøk har informerte arbeidet vårt mykje. 

Ikkje berre ein jobb

De har eit rikt program og får også hit internasjonale kunstnarar av ein viss størrelse. Korleis jobbar de for dette?

Findlay: Me prøver å skapa dialog. Me har utvikla kontaktar og tilknytingar over mange år og har vore omkring i feltet i lokal, nasjonal og internasjonal kontekst. I tilfellet med Meg, so har Marit teken workshops med ho tidlegare, me har møtt ho før og har felles kontaktar (og det finst ei e-post adresse på heimesida hennar som me heilt enkelt skreiv til). Trajal Harrel har me prøvd å få til å kome hit i fire år allereie, og slikt arbeid gir no resultat. Mange har vore overraska når dei ser kor mange produksjonar me får hit. 

Sandsmark: Det er eit pågåande arbeid og me pushar sjølvsagt kapasiteten vår. 

Findlay: Difor prøver me å kommunisere til Kulturrådet og dei lokale støttespelarane at det trengs meir midlar til drift. Me har ingen på løn, til dømes, alle skriv faktura. Difor er me ekstra bevisste på korleis me veks, det handlar ikkje berre om meir og meir, betre og betre. Korleis kan me gi plass til nye idear utan å berre jobbe meir? 

Då kjem me litt tilbake til det med berekraft igjen og ein visjon for framtida? 

Findlay: Me vil jo absolutt ikkje at det skal ende. Me trur at det me har etablert og fått til her er verdt å bringa vidare inn i framtida. Men me treng ikkje bygge eit elfenbeinstårn eller eit milliard-prestisjeprosjekt for byen. Når kunstnarar som Dana Michelle seier at ho kjem hit for å gjere sin siste residens før premiere, so er det av stor eigenverdi for oss. At kunstnarar som kan vere kor som helst elles i verda vil vere her.

Sandsmark: Me kan ikkje inngå kompromiss i visjonen vår.

Findlay: Ja, der me til dømes plutseleg har ein pepperkakeby i dette rommet. Pepperkakebyen er fin den, me tek ungane våre dit, men me ynskjer ikkje at slike kommersielle tiltak til dømes går utover to veker arbeidstid for ein kunstnar her. 

Sandsmark: Me har tidlegare uttalt oss om at me er ueinige i retninga nokre initiativ, særleg lokale, tek i at det endar med å bli eten opp på denne måten. Men det å oppretthalde originalvisjonen er verkeleg eit hardt arbeid. Ein kan ikkje gjere denne jobben og tenkje at det er berre ein jobb. Difor trur eg det er so viktig for oss å vere i kontakt med kunstnarar som har denne driven og trua på ideen. I blant tviler ein so klart sjølv og det er ikkje alltid enkelt å halde fast ved trua. Difor er prosjektet avhengig av respons frå andre og ikkje berre noko eg og Iver held på med åleine. 

The proof is in the pudding

Og når ein ikkje har dei solide strukturane å lene seg på som finst i ein meir etablert institusjon kan det vel også vere ekstra sårbart? 

Sandsmark: Absolutt. Eg pleier å seie at det er som eit tungt smykke, noko som er flott og som du gjerne vil syne fram men som òg tynger. Det står mykje på spel for oss to som både jobbar saman og har familie. Akkurat no er det ingen som tar min plass om eg til dømes skulle sjukmelde meg i to veker. 

Findlay: Me har so klart òg håp og visjonar for framtida om at dette prosjektet skal resonnere hos andre, og at det vil finnast ein måte å bringe det vidare på sjølv om me ein dag til dømes plutseleg skulle bestemme oss for at me vil fokusere på eigen kunst. Me vil at hjartet og kjerna i prosjektet skal bestå, men det sekundet me må byrje å tenkje på å kommersialisere eller institusjonalisere på ein måte som ikkje kjennest rett for oss, mistar me verdisystemet, uavhengigheta, fridomen. Me har tenkt på å kollektivt skrive eit manifest. Men «the proof is in the pudding», som ein seier. Det er det konkrete me gjer som er beviset på at det finst fleire måtar å tenkje på.