Å demontere herren sitt hus

Oslo Internasjonale Teaterfestival, arrangert av Black Box Teater, går føre seg akkurat eit år etter at den førre vart avlyst. Sidan den gong har

Oslo Internasjonale Teaterfestival

Heime-og online utgåve

11-21 Mars 2021

11 dagar med live kunstopplevingar

digitale opplevingar av kunst gått igjennom ei utvikling – strømming av førestillingar aleine er ikkje lenger det einaste alternativet. Som ein respons på «digital fatigue», som kan oppstå i den digitaliserte pandemi-kvardagen, kan innslaga – føredrag, dokumentarar, virtuelle installasjonar, publikasjonar og podcastar – ofte lyttast til ved eit seinare tidspunkt og slik tilpassast kvar enkelt sine rytmar. Dansaren og ryggsøyla i meg jublar til dette. Ofte enda eg opp med å gjere somatiske øvingar eller enkle gjeremål i huset medan eg lytta, noko eg opplevde at intensiverte den kognitive deltakinga mi.

Anti-pseudofeminisme

Eit av dei fyste innslaga i festivalen runda av ei veka som tok til med kvinnedagen. Med denne dagen sitt bombardement av pseudo-feminisme frå sosiale medier og reklame, med den «inspirerande», «sterke» og kjøpekraftige kvinna friskt i minnet, kjem Care Seen and Unseen som ein etterlengta kontrast mot denne forma for individualistisk feminisme. Care Seen and Unseen, av danseteoretikar og dramaturg Bojana Cvejić og kunstnaren Daniela Bershan/ Baba Electronica, er eit tre-dela format med føredrag, samtale og eit kart tilsendt i posten. Det er ein djup refleksjon med feministiske perspektiv på omsorg, ansvar, å lytte, det kollektive og det varige, dei synlege og usynlege formane for det å ta vare på. Bershan sitt DJ-alter ego Baba Electronica har sett musikk til føredraget, som varar ein time og som ein kan lytte til utan å ha på eige kamera, «to continue do your life», som Cvejić seier.

Fragmentert agenda eller samla front

Cvejić parafraserer og siterer frå Judith Butler, Jacques Derrida, Baruch de Spinoza og Audre Lorde, til ominøs dronemusikk. Utgangspunktet for mange av dei tankane Cvejić presenterer spring ut i frå eit djupdykk ho gjorde førre sommar kring «self-immolation», altså menneske som set fyr på seg sjølv[TB1] [BEF2] som ein form for ekstrem protest. Ein form for protest som dei siste ti åra ikkje berre har funne stad i Midtausten, men òg aukande grad i Europa. Mange av tilfella, ho trekkjer spesielt fram den 22-årige studenten Anas K. i Lyon, er historiar om individ som er driven ut til meir enn dei kan halde ut, arbeidsløyse og prekære situasjonar. «How do you expect me to survive?», laud det i eit av sjølvmordsbreva. Fellestrekk for handlingane er at det ofte er individuelle, fragmenterte bakhistoriar snarare enn eit felles ideologisk mål eller politisk bevegelse som driv dei ut i denne forma for protest. Kanskje, som den britiske dokumentarskaparen Adam Curtis har hevda, er denne fragmenteringa eit teikn for vår tid og skuldast internettet, kapitalismen og individualismen.

Fasilitering av refleksjon

Tankane frå føredraget til Cvejić og den påfylgjande samtalen med Bershan blir liggande som eit teppe over heile festivalen for meg – idear kring samhald, tilknyting, det erotiske som utvida omgrep, korleis syne omsorg utan å fremje sine eigne behov, ritual, reproduksjon. Eg har tenkt djupt og mykje. Føredraget «Decolonizing the performing arts II: The gaze, colonialism and aesthetics» av Deise Nunes får meg til dømes til å tenkje på blikk og makt ein heil dag. Eg plukkar stadig opp nye lesevegar igjennom festivalen (Sylvia Federici, Belle Hooks, Barbara Smith, Audre Lorde, Laura Mulvey) og eg spring nesten dagleg til bokhandlaren eller biblioteket her i Wien. So djupt har eg vore inni mine eigne tankestrøymar at eg har vandra gatelangs i Wien som ein sømngjengar til tider, eg har blitt ståande med sykkelen føre grønt lys, blitt vekka til jorda att av syklisten bak meg som roper «Wir haben grün!». Eg elskar å vere i denne tilstanden. Aftenposten sin anmeldar meinte at Oslo Internasjonale Teaterfestival burde tenkje meir på publikum ved å gjerast meir tilgjengeleg.[i] Men Black Box Teater er ein institusjon som er kjend for ikkje å fokusere på det publikumsvennlige – noko som har gjort dei til målskive for ein og annan debatt – og eg meiner at det å insistere på denne rolla er viktig for ein mangfaldig, rik scenekunst i Noreg. Framføre alt fasiliterer festivalen for meg refleksjonar kring ein kollektiv førestillingsevne om ei betre framtid. Det at eg i hovudsak gjer desse refleksjonane gatelangs aleine er pandemien, og ikkje festivalen, si skuld.

Kvardagens poesi

Macbooken min frå 2011 tek straks til å suse motvillig etter at eg opnar det virtuelle installasjonen Ringblom av Veronica Bruce. Eg er i eit hyper-kunstig rom, berre veggane har ein gips-aktig struktur og ei ru overflate som det nærast ser ut til at eg kan strekkje handa ut og føle på. Ein videoinstallasjon plassert på ein skulptur i midten av rommet syner ein heilt vanleg dag i Oslo. Eit kamera fangar opp ei kvinne som sit med hovudet i hendene og lyttar til musikk i Frognerparken, nokre ungdommar henger rundt, ein mann spyler byen rein med ein høgtrykksspylar, ein annan sit ved ein massiv muskuløs statue og nyt sola medan han tygger langsamt på eit eller anna. Det er tydeleg at desse folka ikkje veit at dei blir filma, og lik ein Chris Marker-film vekkjer desse bileta ein omsorg hos meg, ei slags djup medkjensle som kjem av ei vedgåing av det felles menneskelege. Kven er desse menneska? Og er det forresten lov å filme dei utan at dei veit om det? Mange av dei har den uunnverlege protesen i handa: smarttelefonen. Kameraet sitt blikk er spionerande i stilen, i ein av dei iscenesette episodane «oppdagar» ei av utøvarane at ho blir filma, som ei Lady Diana som engsteleg ser seg om etter paparazziar. Pikselererte bileter av politihestar og 3D-animasjonar er med i miksen og minner ein på at ein er i ei virtuell verd, som [BEF3] viskar ut skiljelinja mellom det virtuelle og «det ekte». Men denne verda ligg so nære vår kvardagslege verd at det blir ei underfundig og u-spektakulær oppleving, ein meditasjon over kvardagens poesi.

Gaming og kunst

I kunstnaren Lawrence Lek sin data-genererte film AIDOL 爱道, møter me den falma superstjerna DIVA som forsøker å gjere eit musikalsk comeback og får hjelp av ein A.I.-kunstnar til å fullføre hiten. Musikken kan skildrast som kinesisk pop i møte med Kraftwerk. Me er i eit post-A.I.-univers der maskin og menneske framleis lever side om side, men berre fordi maskinene går med på å senke nivået sitt i konkurranse med menneska, til dømes i 2065 eSports Olympic. Universet føregår i ein slags klassisk martial arts-estetikk i eit tropisk landskap der maskinene tydeligvis lærer på gamle-måten, som meistar og elev. Fleire aspektar av den dystopiske framtida Lek malar fram er allereie realitet: Originalitet har i stor grad vikt for algoritmar, maskin spelar allereie sjakk mot menneske som overlegen vinnar og har for lengst overgått menneskeleg kognitiv evne til å løyse matematiske problem. Sjølv dei som lagar maskinene kan ikkje fullt ut kontrollere mekanismane. Lek brukar gaming-software til å stille spørsmål kring kunst og kreativitet i notida. Eg er langt ifrå den mest omvandra personen innan spel og virtuelle univers (det einaste spelet eg nokon gong var dedikert til var eit hestespel i CD-rom frå Pennyklubben), men sjølv om eg må sjå min eigen inkompetanse i kvitauget i møte med spelverda, er eg djupt interessert i etikken og estetikken kring den.

Skrift beherskar tanken

Det blir publisert for lite om dans og teater. Difor er Black Box sin jamlege publisering eit påliteleg og kjærkomment tilskot. Tekstane er òg tilgjengelege som podcastar, noko eg fyller veka med. Nokon av dei fysiske førestillingane som vart avlyst, får gjennom dette ein synlegheit, som til dømes i teksten «Jazz Dance and Speculative Fiction: Research for Fictions of the Flesh» av Ingri Fiksdal, Mariama Fatou Kalley Slåttøy og Fredrik Floen.

I podcasten/teksten «Aligned and Maligned: A History I Didn’t Live but Has Parallels to One That I Did» av Michelle A. Tisdel and Jessica Lauren Elizabeth Taylor, snakkar Tisdel og Taylor mellom anna om sine erfaringar frå å kome til Noreg på 1990-talet. Tisdel opplevde at når det kom fram at ho var «black American» gjekk den skeptiske innstillinga ho vart møtt med over til fascinasjon, for å vere amerikansk svart var kult. Noreg sin sterke USA-fiksering har ikkje blitt mindre med tida. Eg fylgde fjorårets presidentval både i norske og tyske medier og det slo meg at valet vart dekka langt meir nøkternt i Tyskland enn i Noreg, der valet dominerte nyheitsbildet nærast eine og aleine. Det ligg ein fare i dette: At ein vender blikket vekk frå dei nærare problematikkane som må takast tak i, noko Tisdel illustrerer ypparleg med si historie.

Ulikheitar som kraft

Ein av hovudfigurane for festivalen er poeten og aktivisten Audre Lorde. Dokumentaren Audre Lorde – The Berlin Years 1984 to 1992 av Dagmar Schultz frå 2012 og det tilhøyrande seminaret So many silences to be broken er dermed eit av høgdepunkta i programmet. Audre Lorde definerte seg sjølv som «a black feminist lesbian warrior poet» og var dermed ikkje redd for å ta alle kampane – mot rasisme, sexisme, homofobi og klasseskilnader.[TB4] [BEF5] Ho er eit ikon, ikkje berre for svarte kvinner, men for alle som ynskjer seg ei betre framtid. Eit av dei viktigaste bodskapa til Lorde, som blir spesielt tydeleg gjennom filmen, er det å kjenne til og respektere kvarandre sine ulikheitar – ikkje for å øydelegge eller skape splid, men for å lære å bruke desse skilnadene som ei kreativ kraft mot det som må bli vår felles, betre, framtid.

Filmen består av intervju med dei som sto ho nær medan ho var i Berlin, samt arkivopptak frå høgtlesingar, møter med studentar og aktivistgrupper. Lorde mobiliserte mange svarte kvinner i Tyskland til å finne saman, undersøkje si eiga historie og å finne eit meir positivt omgrep om seg sjølv – Afro-German[ii]. Filmen gir òg eit innblikk i medaljen si bakside då muren falt. For «people of color» var dette ikkje berre positivt og mange kjende seg meir utrygge enn før. Audre Lorde publiserte saman med Gloria I. Joseph eit opent brev til dåverande kanslar Helmut Kohl, om dei valdelege angrepa på menneskje med ulik hudfarge og innvandrarbakgrunn som fant stad mellom anna i Rostock dei tre åra etter at muren falt. Nasjonalistiske spøkelse frå ei ikkje så altfor gammal fortid hang over desse hendingane. Dåtidas framtid, altså vår notid, skulle vise seg å ikkje vere kvitt desse spøkelsa enno – neo-nazistar og ytre høgre-bevegelsar har sterkt rotfeste i Tyskland og gjer tilværet til mange menneske farleg. Lorde og Joseph fekk aldri noko svar frå Kohl. Sjølv om tematikkane dei skreiv om er høgst aktuelle som diskurs i dag, er det som om brevet, nesten 30 år seinare, står like utan svar.

Den «sterke» kvinna

Filmen inneheld òg ei rekkje opptak frå det sosiale livet til Lorde; å ete og lage mat saman, å bade i innsjøane kring Berlin, dansing og fest, gå gatelangs og handle blomar. Stilen hennar er påfallande gjennomført: Ho er like ofte å sjå i ein cowboy-liknande hatt som i hodesjal, ho går i jeans og fargerike overdelar med turtleneck under og ho har sko med avsats – ein feminin touch. Det er ein personlegheit i stilen hennar som reflekterer den indre. Her er altså ei kvinne som er «sterk» og som mange kan lære av, fylgje. Men skilnaden på Lorde og det pseudo-feministiske kvinnebiletet kapitalismen har branda og appropriert som feminisme, er at Lorde ikkje var sterk berre for sin eigen del, men fordi ho trudde på eit fellesskap og ei framtid saman. Med poesien som arsenal kjempa ho sin og andre sin sak. «For the master’s tool will never dismantle the master’s house. They may allow us temporarily to beat him at his own game, but they will never enable us to bring about genuine change», skriv Lorde i eit av sine mest kjende essay. Ein feminisme som handlar om individualitet bruker gamle reiskap og vil i lengda tape. Ein feminisme som samlar ein kollektiv front, står so mykje sterkare.