Somme gongar er kjenslene så kompliserte og spesielle at dei ikkje har namn

Stykket Ellen Babić har mange like trekk med Marius von Mayenburgs Eks som Det Norske Teatret sette opp i 2022. Begge er kammerspel som er i

ELLEN BABIĆ

Av Marius von Mayenburg

Omsett av Astrid Sverresdotter Dypvik

Regi: Peer Perez Øian

Dramaturg: Anna Albrigtsen

Lys og scene: Mari Lysgaard

Kostymekoordinator: Maria Lødemel

Rekvisittkoordinator: Deepa Veronica Andersen

Det Norske Teatret, Scene 3, norsk urpremiere 22. november 2024

slekt med både Ibsen, Strindberg og Norén. Her skal ekteskap, eller sambuarskap, bli avkledde. Løgner og illusjonar, klasseskilnadar og maktstrukturar, kjem til overflata med alkohol som effektivt drivstoff. Vi er framleis i ein møblert heim. Det ser ut som om det er den same sofaen som blei brukt i Eks som står som eit tilsynelatande trygt og mjukt midtpunkt på scenen. Eg kjenner òg igjen den digre porselenshunden frå Eks, han står som ein forsteina vakthund som på eit vis kan passe på at her gjer vi alt som vi pleier, her har vi funne oss til ro.

Opp til rektor

Stykket handlar om Astrid (Kirsti Refseth) som er ein populær lærer på ei vidaregåande skule, ho bur saman med kjærasten Klara (Marie Blokhus) som er ein tidlegare elev. Rektor (Gard Skagestad) kjem på besøk ein fredagskveld for å ha ei samtale med Astrid over eit glas vin om ei hending på ein klassetur. Allereie her er vi inne i uetisk område. Ein sjef oppsøkjer ein tilsett utanfor arbeidstid for å snakke om noko som har skjedd på jobben. Dette er fagforeiningsmat. Men i kammerspel er det nettopp slikt vi treng – ein som kjem inn utanfrå for å sette fart på undersøkinga av relasjonar og kva dei er bygde på. Kirsti Refseth og Gard Skagestad spelte mot kvarandre også i Eks. Då var maktforholda deira annleis. Refseth sin karakter var overlegen på grunn av klassa ho høyrde til, no er Skagestad sjefen. Eit premiss i denne undersøkinga er grensa mellom privatliv og arbeidsliv. Denne grensa er broten når rektor kjem på besøk til læraren ein fredagskveld. Eller er ho det? Er det ikkje vanleg at leiarar og tilsette tar ein fredagspils? Er det ikkje vanleg at kollegaer snakkar jobb i private samtalar?

Tett på

Publikum kjem heilt tett på spelet på scenen. Vi sit på fire sider rundt scenegolvet med den før nemnde sofaen i midten. Skodespelarane kjem tett innpå oss. Eg er mindre enn ein meter unna tårene som renn nedover kinna til Marie Blokhus’ Klara når ho forstår at her kan livet med Astrid, slik ho kjenner det, vere over. Denne nærleiken til spelet på scena kler stykket og spelestilen godt. Det blir som ei studiovisning. Spelestilen er realistisk, ikkje særleg teatralsk som han var i Mayenburg sitt stykke Pang! som blei sett opp på Riksteatret for nokre år sidan. Dette er tekstteater, gjennom teksten blir tilhøva avkledde. Vel, teksten gjer sitt beste for å avklede kva som er løgn og kva som er sanning, men klarar teksten det?

Perez Øian sin regi er enkel og grei og kler materialet. Skodespelarane fyller ut rollene sine på solid og virtuost vis. Skagestad gjev rektoren komiske trekk som i denne samanhengen gjer han litt overflatisk, sjølv om Mayenburg sine stykke ofte er komediar er ikkje det så sjølvsagt her. Refseth og Blokhus går meir i djupna på karakterane sine og gjer dei mangefasetterte og gjev dei tyngde.

Kven er no denne Ellen Babić?

Astrid er ein lærar som elevane – og rektor – stolar på. På ein skoletur med ein gjeng med sekstenåringar kjem Astrid tettare på ein elev enn det som kan hende er etisk forsvarleg. Her viser stykket at tekst – ord – kjem til kort. Kven fortel sanninga? Er det foreldra til Ellen Babić? Er det Astrid, eller er det rektor? Klara kjenner igjen eit mønster. Historia om Ellen Babić minner om hennar eiga. Eit nettverk av løgner kjem for dagen. Det er så mange at dei har floka seg heilt til. Finst det noko sanning i det heile tatt? Astrid er engelsklærar, ho underviser i litteratur, i fiksjon, i dikting. Rundt i leilegheita ligg det bøker. Det er mellom anna Frankenstein av Mary Shelley der eit monster, eit kunstig menneske, ei løgn av eit menneske, blir skapt. Ei anna bok er samla skodespel av Shakespeare – alt er spel og heile verda er ein scene. Kven er monsteret? Kven speler mot kven? Og kva har no eigentleg skjedd med denne Ellen Babić? Ho som har eit etternamn som høyrast ut som «baby bitch». Er ho blitt utsett for eit overgrep av læraren sin? Eller har læraren forsøkt å trygge ein elev som ikkje var i stand til å ta vare på seg sjølv? Det at vi ikkje får klare svar på kven vi kan tru på, er ei styrke både ved Mayenburgs stykke og ved oppsetjinga. Det opplevast som om kjenslene i relasjonane er så komplekse at språket ikkje strekk til for å setje ord på dei.

Å vere trygg

Astrid jobbar med å undervise i fiksjon, forteljingar om liv. Klara er snikkar. Ho kan alt om treverk og om å samanføye delar av tre. Ho jobbar med noko handfast og konkret, og blir gjennom yrket sitt ein del av arbeidarklassa medan Astrid er akademikar. Klara kjem frå ein utrygg heim og finn tryggleik hos Astrid. Det einaste ho har med seg til den nye heimen er ei mjuk koseugle. Astrid og Klara har budd saman i 14 år. Astrid er i starten kledd i heimeklede som viser god smak og stilkjensle – mjuke, kremkvite bukser og ein lang vest over. Klara er kledd som ein fjortis med pysjshorts og hettegenser. Det får relasjonen deira til å verke heilt fastlåst i eit mønster der Astrid er den vaksne og Klara framleis er skulejenta. At Klara går rundt med ein pose smågodt understrekar òg det barnlege ved karakteren. Dette blir i overkant tydeleg. Skilnaden mellom dei blir nærmast parodisk. Har dei verkeleg levd slik i 14 år? Eit klesskift som Astrid gjer midt i framsyninga verkar òg noko umotivert. Ho kjem med eitt inn i meir formelle jobbklede – svart skjørt, fine strømper, kremkvit silkebluse og sko med høge hælar. Det kan likevel vise at no blir frontane skjerpa. Astrid går frå det mjuke til det harde for å forsvare seg og sin posisjon.

Ord mot ord

Ellen Babić hadde urpremiere på nasjonalteateret på Island der dei har tradisjon for tekstteater som dette. Dei var òg tidlegare ute enn Noreg med å setje opp Prima facie som kjem i norsk språkdrakt på nyåret. Begge desse stykka tematiserer overgrep, eller kor grensa for overgrep går. Sex utan samtykke er sjølvsagt overgrep og skal straffast. No får også Noreg endeleg ein samtykkelov, heldigvis. Men Marius von Mayenburg og ensemblet på Det Norske Teatret gjer det ikkje heilt enkelt for oss – og det er noko eg sett pris på ved denne framsyninga. For om dei framstår som aldri så avkledde ved slutten av stykket – rektor Wolfram går til og med bukselaus heim – så er ikkje alt klart. Orda strekk ikkje til. Dei klarar ikkje gje oss vissheit, orda blir utilstrekkelege. Berre spørsmål står att til slutt når Astrid sit åleine i den mjuke sofaen med Klara si koseugle med siste replikk: «Kanskje blir det annleis i morgon?»

Tittelen på denne teksten (Sometimes, the feelings are so complicated and particular that they don’t have names) har eg henta frå Leonard Bernstein og filmen Tár (2022). Miljøet i filmen er svært forskjellig frå Mayenburg sitt stykke, men tematikken rundt relasjonar og makt kling saman.

Publisert 25.11.2024