Ytring frå ein dansekunstnar

Den siste tida har temaet ytringsfridom og privatlivets fred vore brennheitt. Scenekunsten som form har blitt sett på prøve og det som er sett på som forma sin styrke har i denne debatten blitt det svakaste leddet.

            Scenekunsten er viktig fordi den krev noko som er sjeldan kost i våre dagar: ein fysisk presens hjå både publikum og utøvar. Ein deler eit felles rom og ei felles tid i ein konstellasjon som gjer her og no til noko ytst verdifullt. Eit verk kan ganske enkelt ikkje opplevast på same måte om ein ikkje var til stades. Dette gjer scenekunsten unik, vakker og verdifull. Men det er paradoksalt nok akkurat dette aspektet som òg gjer forma ekstremt sårbar for førehandsdømmande kritikk. Og det frå høgste hald.

Då kunstnarane bak Ways of Seeing i eit intervju med Klassekampen 16. mars [1] vart spurt om tematikken i førestillinga kunne ha blitt belyst på ein annan måte enn å filme private husfasadar, var svaret: «Det vil vi ikke svare på. Du må se forestillingen, for dette inngår i kontekst», sa Sara Baban. Som scenekunstnar forstår eg kva dette svaret grunnar i. Men på den andre sida er det ytst problematisk at det medium-spesifikke ved førestillinga er nettopp det som gjer den vanskeleg å etterprøve. Det er fare for at det bidreg til ideen om scenekunsten som noko lukka og utilgjengeleg. For når og kvar skal ein kunne sjå førestillinga etter alt dette? Ways of Seeing kan ikkje etterprøvast på same måte som ei bok, som Hanan Benammar påpeiker i intervjuet. Den er derfor sårbar. Er det då nok å late verket i seg sjølv svare for dei kunstnarlege vala ein har teke, eller finst det ein annan måte?

Eg har observert debatten frå avstand, nærare bestemt frå Japan, eit land der samtidskunsten står sterkt. Eg opplever kor verdsett det er å sette av tid til ein og ein ting, vere det seg eit kvardagsleg eller høgtidleg ritual. Denne skilje-på-mentaliteten fungerer på fleire nivå: frå det urbane landskapet heilt ned til Bento-lunchboksen ein tek med seg på toget. Det er diskutabelt om dette er fruktbart i ein kvar samanheng, då det òg er sannsynleg at det går ut over mangfaldet. Men akkurat når det gjeld å ta til seg ei kunstoppleving er det heilt formidabelt. Chichu Museum of Art ligg på ei øy skilt av frå fastlandet og båt er den einaste vegen dit. Det blir bedt om minimalt med snakking, skoa skal av før ein entrar installasjonane og det er ikkje tillate med fotografering. Kunsten er god, særs god. Men tilrettelegginga og omgivnadane gjer den endå betre.

Tilbake til Noreg: det seier seg derfor sjølv at kontrasten er stor mellom utbyttet av ei slik kunstoppleving samanlikna med eit 40 sekundars utdrag frå eit verk samtidsdans på Facebook, tatt ut av kontekst som ikkje er til verkets fordel. Ein ser kanskje klippet på bussen medan ei chatteboble på sida av skjermen kjempar om merksemda, saman med dei mange andre distraksjonane ei måndags morgon.  Det er sannsynleg at ein ikkje ein gong ser «heile» utdraget. 40 sekundar er litt for langt. Men ein rekker å irritere seg over kor hårreisande det er at staten kan bruke skattepengane på slikt og vegen derfrå er kort til dei hissige kommentarfelta.[2]

Så kva skal ein bruke pengar på? Den grunnleggjande kapitalistiske tankegangen om at ein skal ha valuta for pengane fungerer ikkje i samtidskunsten, fordi den opererer med andre verdiar. Billettprisar og dei meir indirekte skattekronene er ikkje den viktigaste investeringa i eit kunstverk. Det er tid som gir det største utbyttet.

Du har bestemt deg for å sjå ei førestilling. Det inneberer at du har planlagt, bestilt billett, ført det inn i kalenderen, kanskje alliert deg med ein ven eller to. Aleine eller saman dreg du til spelestaden. Allereie no er det etablert ein viss forventning, den fysiske reisa du tek for å kome dit går hand i hand med den mentale førebuinga. Du kjem fram og ser førestillinga som det viser seg at du hatar, elskar, blir provosert, inspirert av eller synes er kjedeleg. Men du er der. Du har, saman med eit titals andre tatt deg denne tida. Det er å ta del i eit fellesskap, det er å vere nyfiken, det er å investere. Om førestillinga er god har den fått deg til å tenkje noko nytt, henta fram ein reaksjon, gått i dialog med dine erfaringar rundt det å vere menneske i dag. Den har gitt blaffen i om den er «nytenkjande, innovativ og interdisiplinær»; den er heilt enkelt god.

Nokre av våre politikarar forstår ikkje dette: tid er den hardaste valutaen kunsten har, fordi det er den det finst minst av i våre dagar. Kvaliteten på ein førestilling er derfor ikkje opp til politikarar å vurdere; dei har nemlig minst tid av alle. Eit glimt er ikkje nok til å kunne gripe eit kunstverk; ei heller ei kunstform. Derfor bør dei ikkje bruke makta si til å avgjere om noko skal takast av dagsordenen fordi det skadar ein av deira eigne. Då går me, som mange har peikt på allereie, i ei farleg retning. Kanskje dei kan bruke kreftene på å leggje til rette for gode, heilskapelege kunstopplevingar i staden? Det er på tide å innsjå at god kunst og kultur ikkje nødvendigvis er synonymt med det virtuose, det visuelt imponerande og kulturbevarande.

Denne debatten handlar derfor om meir enn ytringsfridom og privatlivets fred. Den er òg eit symptom på vår tids tendens til å skape stadig større avstand mellom menneskje og kunsten. Me har kunna bivåne korleis det populistiske verkemiddelet med å ta saker ut av kontekst har vore avgjerande for korleis debatten har utarta. Den kapitalistiske drivkrafta bak den politiske utviklinga i verda i dag skapar stadig større distanse til meiningsfulle refleksjonar, dialogar og utvekslingar. Det er interessant å observere reaksjonar ved forsøk på å motarbeide denne utviklinga. Ein blir karakterisert ved å vere lukka, utilgjengeleg og elitistisk. Her gjekk det so langt at kunstnarar med urett vart stempla som ein trussel mot samfunnet av dei som sjølv representerer den største trusselen.

Kvar kjem det frie scenekunstfeltet til å stå etter stormen? Vinden har enno langt i frå løya og det er mange lause trådar som må naustas opp i før ein går vidare. Indisiar skal gå over til bevis, spekulering til fakta. Når det skjer vil saka med tida miste merksemd, det er uunngåeleg og kanskje også ynskjeleg for dei involverte partane. Men kva kan me som scenekunstnarar ta med oss vidare? Ein ting er i alle fall sikkert: me må fortsette å danse, skrive og snakke høgt for å sikre det frie feltets integritet og autonomi i samtida.

Fotnoter: